Avond vol autosuggestie
Verkiezingsblog Jacco Pekelder

Berlijn, 18 september 2005

De verkiezingsdag gaat zeer rustig van start voor onze groep verkiezingswaarnemers. We ontbijten om half tien en hoeven pas om twaalf uur in de bus te zitten. Daaruit blijkt opnieuw dat we geen échte verkiezingswaarnemers zijn, al spreekt de Deutsche Akademische Austauschdienst van een Wahlbeobachter-Reise. Echte waarnemers zouden sinds het krieken van de dag stemlokalen bezocht hebben, op zoek naar vooraf gevulde stembussen en andere ‘onregelmatigheden’. In Duitsland is dat natuurlijk niet echt nodig. Onze dag begint daarom gemoedelijk laat, met het middagmaal in het Argentijnse steakrestaurant Maredo, Unter den Linden. De schande voor Duitsland zou natuurlijk onafzienbaar zijn als een van de waarnemers mocht komen te verhongeren.

Daarna begint de dag pas echt. ZDF-journalist Peter Frey, chef van de Berlijnse redactie, trakteert ons op een blik achter de coulissen. Verkiezingen vormen ook altijd een moment van pittige competitie met de andere televisiezenders. De ZDF concurreert van meet af aan met de andere publieke zender, de ARD, maar ook enkele commerciële zenders, met name RTL, houdt Frey goed in het oog. Na de geduchte voorbereiding is de verkiezingsdag D-day, de dag van de beslissing. Wie biedt het beste programma en wie krijgt de meeste kijkers?

Een belangrijke graadmeter van kwaliteit is de eerste voorspelling van de uitslag, op basis van exit polls, als alle stembureaus sluiten. De ZDF en haar opiniepeiler, de Forschungsgruppe Wahlen van de Universiteit Mannheim, zat bij de vorige verkiezingen in 2002, redelijk goed. Beter dan de ARD. “Dat was natuurlijk bevredigend”, aldus Frey.

Gedurende de gehele dag blijkt de ZDF-redactie prognoses te ontvangen op basis van tussentijds kiezersonderzoek bij de stembureaus. Frey geeft een hint van de verrassing die ons vanavond te wachten staat: de FDP lijkt het zeer goed te doen, terwijl de CDU onverwacht matig presteert. Iets later onderbreekt Frey even het gesprek met onze groep om te telefoneren. Dat geeft mij de gelegenheid om mijn mobieltje te grijpen en deze razendspannende voorspelling aan de redactie van het Duitslandweb door te bellen.

Later op de middag bezoeken we het Bundespresseamt waar een perszaal is ingericht voor de internationale (schrijvende) pers. Het gonst er van de geruchten die via sms wor den verspreid. De hint van Frey vertaalt zich nu in cijfers. Een piekfijn geklede medewerker van het Holtzbrinck-concern, een soort lobbyist, die ons de gehele dag zal begeleiden, toont mij zijn mobieltje. Op het scherm de prognose van Forsa, een concurrent van de Forschungsgruppe Wahlen. Ook hier succes voor de FDP en een beroerd resultaat voor de CDU. Een dramatische verkiezingsavond begint zich af te tekenen. Ik bel opnieuw met het DIA.

Het is nu de vraag hoe wij de avond door gaan brengen. Sommigen willen meteen naar een Wahlparty, een verkiezingsbijeenkomst van een van de partijen. Met een waarnemer of zes, waaronder mijn collega’s uit Italië, de VS, China, India en Portugal, ga ik tegen vijf uur naar de Rijksdag, waar alle Duitse televisie- en radiozenders studio’s hebben gebouwd. In een sfeer van gespannen afwachting krioelen journalisten, camera- en geluidsmensen, politici en natuurlijk nieuwsgierigen voor- en door de studio’s. Vlak voor zessen haalt mijn Italiaanse vriend me weg bij een tv in een dooie hoek. We spoedden ons naar de ZDF-studio, waar de eerste prognose bekend wordt gemaakt. Ik groet Tiefensee, die twee meter verderop staat. De burgemeester van Leipzig groet ons stralend terug.

De presentator noemt de cijfers op: SPD 33, CDU/CSU 37, Bündnis 90/Die Grünen 8, de FDP 10,5 en Die Linkspartei 8 procent van de stemmen. Een schok gaat door de aanwezigen. Angela Merkel heeft gefaald. Geëlektriceerd nemen we waar dat een paar tellen later Roland Koch, de CDU-minister-president van Hessen en een interne concurrent van Merkel, zich een weg door de mensen baant. Hij zal als eerste CDU’er op de ZDF publiekelijk de uitslagen becommentariëren. Merkels beul meldt zich voor het voltrekken van de executie.

Na de eerste Hochrechnungen, voorspellingen waar ook al echte tellingen in zijn verwerkt, en een korte check bij de ARD, waar de prognoses even dramatisch voor de CDU uitvallen, gaan we naar de CDU-Wahlparty in het Konrad Adenauer-Haus. Begrafenisstemming alom. Een CDU-lid wiens vrouw de afgelopen weken hard heeft gevochten, zoekt vergeefs naar een verklaring. Een campagnemedewerker van de Junge Union schudt ontkennend zijn hoofd, als ik hem vraag of hij het niet enigszins verwacht had. Velen troosten zich in lange gesprekken en door beurtelings de gang naar de bars met gratis verstrekte Grauburgunder en pils te maken.

Terwijl we van het heerlijke buffet genieten, kijken we naar de uitzending van de Berliner Runde, het traditionele gesprek van de lijsttrekkers. Deze Elefantenrunde wordt uitgezonden op grote schermen en uitgebreid becommentarieerd door de aanwezigen. Schröders machtsbeluste optreden worden met machteloze woede ontvangen. Het lijkt wel alsof de kanselier het idee heeft zijn eigen werkelijkheid te kunnen scheppen. Hij praat over de uitslag alsof het een duidelijke regeeropdracht is van het volk. Geïnspireerd door deze autosuggestie, legt hij een claim op het kanselierschap terwijl zijn partij slechts tweede is geworden. Het wordt de CDU’ers bijna teveel. Wild enthousiast reageert men op Westerwelle die de arrogante kanselier met scherpe uitlatingen op de plaats van de verliezer neerzet. Mocht Schröder nog hopen op een stoplicht-coalitie met zijn partij dan helpt hij hem graag uit de droom: “Droomt u rustig verder, maar niet met ons.” Een Junge Union-lid maakt zelfs twee hoge sprongen in de lucht met de rechtervuist ten hemel gestrekt.

In het Willy-Brandt-Haus, waar de SPD-Wahlparty plaatsvindt, is de stemming volkomen anders. De autosuggestie van de kanselier valt hier in goede aarde. Vooral de uitgelaten SPD-activisten in de feestzaal zijn buiten zich zelf van vreugde. De drum- en blazersband Beat & Blow speelt soul- en salsakrakers en er wordt steeds wilder gedanst. Om half twaalf betreedt ineens SPD-voorzitter Müntefering de zaal. Met een grote grijns aanschouwt hij, omringd door camera’s, het spektakel. Hij neemt een laatste trek van zijn cigarillo, deponeert die in de asbak op ons tafeltje (!) en begeeft zich naar het podium, waar hij met zijn vrouw een kort dansje waagt. Het is een passende afsluiting van een verkiezingsstrijd die nog geen vier maanden eerder begon met Münteferings persverklaring na de verloren verkiezingen in Noordrijn-Westfalen. Toen, op 22 mei, kondigde hij nieuwe verkiezingen aan in een poging om van een nederlaag een overwinning te maken. Nu, op 18 september, viert hij een triomf die helemaal geen triomf is. Autosuggestie alom.

Daarmee is ook mijn verkiezingsreis ten einde. Morgen gaat mijn trein terug naar Nederland. Het was een rijke ervaring, met vele interessante gesprekken en een prachtige gelegenheid collega’s uit alle windstreken te ontmoeten.

– Einde weblog –