Merkel-doctrine rechtvaardigt lastige wapendeals
Omstreden wapenexporten zorgen voor nieuwe conflicten

"Wie zich verplicht voelt de vrede te helpen bewaren maar niet overal ter wereld een actieve rol kan spelen, moet ook betrouwbare partners helpen zodat die deze verplichtingen op zich kunnen nemen.” Zo motiveerde kanselier Merkel in oktober 2012 bij een bijeenkomst van het Duitse leger wapenexporten aan landen als Saoedi-Arabië, Egypte en Israël.

De Duitse wapenleveranties aan zogenoemde Drittländer - niet-NAVO en niet-EU-landen - zijn sinds 2010 flink gestegen, blijkt uit de Rüstungsexportberichten, de jaarlijkse overzichten van de Duitse overheid over haar wapenexporten. In 2011 ging 42 procent van de Duitse wapenexport naar deze landen. In 2010 was dat nog 29 procent. Het aantal door de regering goedgekeurde wapenexporten steeg tussen 2010 en 2011 met 14 procent. In totaal ging het in 2011 om 5,4 miljard euro (2010: 4,8 miljard euro). Over 2012 zijn nog geen officiële cijfers bekend, omdat de regering zijn Rüstungsexportbericht altijd een jaar later publiceert.

Overigens was Nederland in 2011 met 863 miljoen euro de grootste afnemer van Duitse wapens, nog voor de Verenigde Staten (632 miljoen) en de Verenigde Arabische Emiraten (357 miljoen).

Merkel-doctrine

Kanselier Merkel wil met de wapenleveranties aan landen in crisisregio’s twee dingen bereiken, schrijft Der Spiegel in december 2012 in een analyse van de Merkel-doctrine, zoals dit beleid inmiddels in Duitsland wordt genoemd. Door erop te wijzen dat het Duitslands verantwoordelijkheid is probleemregio’s te helpen bij het garanderen van hun veiligheid, rechtvaardigt ze lucratieve Duitse wapendeals. De samenwerking met de golfstaten is van belang vanwege de nucleaire dreiging uit Iran, legde ze bijvoorbeeld begin december uit tijdens een tv-interview met de ARD.

Tegelijkertijd heeft Merkel met de exporten een argument in handen om geen soldaten naar het buitenland te hoeven sturen. De kanselier wil geen grote militaire operaties meer in het buitenland, schrijven de Duitse media. De missie in Afghanistan zou haar ervan hebben overtuigd dat zulke operaties zelden succes hebben.

Omstreden wapendeals

De wapendeals die CDU/CSU en FDP sinds het aantreden van Merkel-II in 2009 hebben gesloten, zorgen voor nieuwe conflicten. Zo leidde de verkoop van 200 Leopard-tanks aan Saoedi-Arabië in 2012 tot veel ophef, omdat Saoedische tanks in maart 2011 in Bahrein werden ingezet tegen de burgerbevolking. De Duitse oppositie wil dat de tankdeal wordt gecanceld. Maar de Duitse pers meldde vlak voor de jaarwisseling dat de Duitse regering inmiddels nadenkt over de levering van nieuwe tanks aan Saoedi-Arabië. Het zou gaan om een opdracht die miljarden oplevert voor de Duitse industrie. De besluitvorming daarover is uitgesteld naar dit jaar, omdat de verkoop ook binnen het kabinet omstreden is. De Boxer-pantserwielvoertuigen waar het om gaat, kunnen makkelijk over straten rijden en zijn daarom ook zeer geschikt om opstanden mee neer te slaan. Dat zit het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking en minister van Justitie Leutheusser-Schnarrenberger (FDP) dwars, meldt Der Spiegel.

De levering van onderzeeërs aan Egypte is op een andere manier een probleem voor Duitsland geworden. De deal werd in november 2011 gesloten, nadat Merkel daarvoor van Israël, waaraan Duitsland ook onderzeeërs levert, groen licht had gekregen. Inmiddels is met het aantreden van president Morsi het politieke landschap in Egypte veranderd. Israël eist nu van Duitsland dat het de verkoop van de onderzeeërs stopzet. De Duitse regering heeft beloofd de deal te herzien, maar moet straks sowieso een van beide partijen teleurstellen.

Raketwerpers voor Israël

Wat betreft Israël: ook de wapenleveranties aan dit land zijn omstreden. De veiligheid van Israël is “deel van het staatsbelang” van Duitsland en “nooit onderhandelbaar”, zei Merkel in 2008 voor het Israëlische parlement. Toch wilde de Bundessicherheitsrat - de kabinetscommissie die in het geheim besluit over de Duitse wapenexport - afgelopen zomer niet zonder meer overgaan tot de verkoop van raketwerpers aan Israël, volgens informatie van Der Spiegel.

Omdat de raketwerpers over korte afstanden en vanuit gesloten ruimtes kunnen worden afgevuurd, vonden de ministeries van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking de leverantie aan een “potentieel strijdgebied” problematisch. Maar eind november 2012 stemde Duitsland er onder druk van het Gaza-conflict alsnog mee in, aldus Der Spiegel. Duitsland moest Israël “juist nu” steunen, zou een van de ministers in de Bundessicherheitsrat hebben gezegd. De leverantie van de raketwerpers moest een signaal zijn, vond de kabinetscommissie.

Breuk met het verleden

Een deel van de recente wapendeals is moeilijk verenigbaar met de uitgangspunten van het Duitse wapenexportbeleid die in het Rüstungsexportbericht staan geformuleerd: Duitsland levert geen wapens aan landen die verdacht worden van mensenrechtenschendingen en export van oorlogswapens naar niet-NAVO en niet-EU-landen wordt alleen bij uitzondering toegestaan. Daar wijzen ook de oppositiepartijen nadrukkelijk op. Zij noemen het huidige Duitse wapenexportbeleid “schandalig en zeer gevaarlijk” en willen dat de Bondsdag meer invloed krijgt op de besluitvorming over wapendeals. De regering lijkt echter voorlopig niet van plan aan die wens tegemoet te komen.

Oud-bewindslieden Helmut Schmidt (SPD) en Hans-Dietrich Genscher (FDP), verantwoordelijk voor de Duitse wapenexport in de jaren zeventig en tachtig, uitten vorig jaar verschillende keren hun ongenoegen over Merkels wapenbeleid, onder meer in Die Zeit en Der Spiegel. Ze vinden de Merkel-doctrine riskant. Juist de inzet van tanks tegen de burgerbevolking bij autocratische regimes als die van Saoedi-Arabië waren in Schmidts tijd reden om geen Leopards aan dat land te leveren, aldus de oud-kanselier. Die argumenten gelden nu nog steeds, zegt hij. Ook is hij het niet eens met de levering van onderzeeërs aan Israël. Die kunnen de hardliners in Jeruzalem gebruiken voor hun nederzettingenbeleid. Wapens moet je alleen aan bondgenoten leveren en noch Israël, noch Saoedi-Arabië zijn bondgenoten, aldus Schmidt.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher (FDP): “De Duitse terughoudendheid in het wapenexportbeleid is ook achteraf gezien juist gebleken. Daar moet je niet van afwijken.”