Formatiegesprekken SPD, Groenen en FDP van start

Wie aan het begin van de zomer had voorspeld dat in Duitsland de SPD, de Groenen en de FDP in oktober zouden onderhandelen over een zogenoemde stoplichtcoalitie (Ampelkoalition, naar de partijkleuren rood-geel-groen), zou niet zijn geloofd. Tot de zomer leidde de SPD in de peilingen nog een kwijnend bestaan, de CDU/CSU leek de verkiezingen te gaan winnen en zou dan een regering gaan vormen met de Groenen.

In augustus begon de SPD onder lijsttrekker en nu beoogd kanselier Olaf Scholz echter aan een verrassende opmars en werd bij de verkiezingen op 26 september - weliswaar nipt - de grootste partij. Hoewel de SPD en de Groenen aan de ene kant en de liberale FDP aan de andere kant inhoudelijk ver uit elkaar liggen, begonnen ze met frisse moed aan de Sondierungen - verkennende gesprekken - die ze vorige week succesvol afrondden. De CDU/CSU, die ook met de FDP en de Groenen had willen regeren, heeft voorlopig het nakijken en moet zoals het er nu naar uitziet genoegen nemen met een plaats in de oppositiebanken.

Wel minimumloon, geen belastingverhoging

Partijleiders Olaf Scholz (SPD), Robert Habeck en Annalena Baerbock (Groenen) en Christian Lindner (FDP) lieten vorige week weten dat ze op een aantal moeilijke punten overeenstemming hebben bereikt. Zo is een verhoging van het minimumloon naar 12 euro gepland, een wens van SPD en Groenen. Belastingverhogingen komen er volgens deze voorlopige afspraken niet. Dit hadden de SPD en Groenen wel graag gewild, maar de FDP is daar fel op tegen. Ook houdt Duitsland vast aan de schuldenrem, eveneens een wens van de liberalen. De partijen hebben verder afgesproken dat er extra woningen worden gebouwd en het openbaar bestuur wordt gemoderniseerd. En ze willen dat jongeren vanaf 16 jaar stemrecht krijgen. 

De strijd tegen klimaatverandering wordt een van de centrale doelstellingen van de nieuwe regering. De partijen gaan meer vaart zetten achter het sluiten van de kolencentrales - de streefdatum wordt mogelijk vervroegd van 2038 naar 2030 - en willen zoveel mogelijk daken van zonnepanelen voorzien. Een maximumsnelheid op de snelweg (Tempolimit) - een wens van de Groenen en de SPD - komt er volgens de voorlopige afspraken niet. 

Financiën

Daarmee zijn de twistpunten niet van tafel. Bij Bündnis 90/Die Grünen klinkt al gemor over de concessies die de partij nu al heeft gedaan. Het zogenoemde kleine partijcongres stemde afgelopen weekeinde weliswaar met grote meerderheid in met de coalitieonderhandelingen. Maar de linkse basis van de partij, die aan het eind van de formatie het regeerakkoord moet goedkeuren, is sceptisch. Baerbock waarschuwde bovendien voor harde onderhandelingen, zeker als het gaat om klimaatbeleid. 

Een ander strijdpunt lijkt te worden wie de minister van Financiën levert. FDP-leider Lindner zegt al maanden hardop dat hij die functie ambieert, bij de Groenen wordt voorzitter Habeck als kandidaat voor die post genoemd. De partijen hebben nogal uiteenlopende voorstellingen van het te voeren financieel beleid - de Groenen staan anders dan de FDP voor een lossere monetaire politiek - waarmee de post een sleutelfunctie in de nieuwe regering inneemt.

Nu is afgesproken dat er geen belastingverhogingen komen en Duitsland blijft vasthouden aan de schuldenrem, is de vraag hoe een nieuwe regering van SPD, Groenen en FDP haar ambitieuze plannen wil financieren. Geld zal geen probleem zijn bij de plannen Duitsland klimaatneutraal te maken, verzekerde Habeck eerder deze week op de publieke zender ZDF. Hij sprak van een serie voorstellen die voor meer publieke en particuliere investeringen moeten zorgen - rond de 50 miljard euro per jaar. Details noemde hij niet. Maar voor de financiering van alle projecten moet een flinke trukendoos worden opengetrokken, zei voormalig SPD-minister van Financiën Hans Eichel deze week.  

22 werkgroepen

Dat ook het buitenlands beleid nog voor moeilijkheden kan zorgen, bleek toen Baerbock deze week zei dat ze tegen ingebruikname van de gaspijpleiding Nord Stream 2 is. De pijplijn is in principe klaar om Russisch gas via de Oostzee naar Duitsland te transporteren, maar dat kan niet volgens EU-recht, aldus Baerbock. De exploitant van de pijpleiding moet "een ander zijn dan degene die het gas doorlaat", zei ze in een interview met de kranten van de Funke Mediengruppe. De SPD heeft het omstreden project steeds verdedigd, de Groenen en de FDP zijn zeer kritisch. Bezwaren tegen Nord Stream 2 zijn onder meer dat Duitsland en Europa zich afhankelijk maken van Rusland en dat gastransitlanden als Oekraïne erdoor worden benadeeld.

De SPD, de Groenen en de FDP gaan de coalitieonderhandelingen in met een enorme hoeveelheid mensen: 22 werkgroepen waarin van elke partij tot zes mensen mogen plaatsnemen. Die moeten compromissen zien te bereiken over de heikele onderwerpen. De partijen hebben als doel een regering te vormen voor de kerst. Vier jaar geleden stapte de FDP na weken onderhandelen ineens uit de formatiebesprekingen met destijds de CDU/CSU en de Groenen. Dat is de liberalen lang nagedragen, ook binnen de eigen partij. Alleen daarom al zal de FDP niet het breekpunt in de huidige coalitiegesprekken willen zijn. Bovendien wil ze net als de Groenen, na acht jaar CDU/CSU en SPD, eindelijk voor de nodige vernieuwingen zorgen.