Nieuwe generatie Nederlandse auteurs klaar voor Duitsland

Anders dan in 2016, toen Nederland en Vlaanderen gastland waren op de nog grotere Frankfurter Buchmesse, draait het in Leipzig niet om groots, beroemd en gebaande paden. Onder het motto ‘Alles außer flach!’ (‘alles behalve vlak’) reist een nieuwe schrijvende generatie uit dit taalgebied naar Leipzig, die ook nieuwe geluiden laat horen, vertelt literatuurkenner Katrin Konst. Ze werkt bij de Nederlandse ambassade en is vanaf het begin nauw betrokken bij de organisatie van het gastlandprogramma.

Zo’n dertig auteurs staan in Leipzig centraal, onder wie Mariken Heitman, Valentijn Hoogenkamp, Sholeh Rezazadeh, Martijn van der Linden, Simone Atangana Bekono en Raoul de Jong. Veel van hun werk, dat vaak in Nederland al werd bekroond met onderscheidingen, kenmerkt zich door maatschappelijke betrokkenheid bij thema’s als genderidentiteit, kolonialisme, klimaatkwesties en feminisme. “Natuurlijk zijn er veel meer opkomende schrijftalenten”, vertelt Konst, “maar een voorwaarde voor de Leipziger Buchmesse was dat hun werk recent in het Duits is vertaald.” Enkele gevestigde schrijvers zoals Connie Palmen en Stefan Hertmans vergezellen de delegatie in Duitsland. 

Surinaamse wortels

Het boek Jaguarman (2020) van Raoul de Jong verscheen afgelopen januari in het Duits. Sindsdien schreef de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) er al over en reisde De Jong naar Frankfurt en Aken voor interviews en lezingen. De Jongs boek, een zoektocht naar zijn Surinaamse wortels, kolonialisme en voorouders met bovennatuurlijke krachten, wordt volgens hem goed ontvangen. De Jong: “De Duitsers zijn heel geïnteresseerd en ik hoef ze niet te overtuigen dat dit boek nodig is. Dat verbaast me wel, want lang niet alle Duitsers zullen Suriname - een voormalige Nederlandse kolonie - kennen. Misschien is dat juist wel de kracht van het boek, dat het niet over hun koloniale geschiedenis gaat.”  

Het vertalen van Jaguarman (Jaguarmann in het Duits) ging niet volgens het boekje, vertelt De Jong. “Mijn uitgever had al veel Duitse uitgevers aangeschreven, maar liep tegen veel dichte deuren aan. Het argument: ‘Duitsers kennen Suriname niet’”. Uiteindelijk werd het boek opgepikt door vertaalster Lotte Hammond, een Oostenrijkse neerlandicus. “Zij vroeg of ze Jaguarman mocht vertalen en bood haar hulp aan om het boek in Duitse boekhandels te krijgen, dat is gelukt!”

Op de vierdaagse Leipziger Buchmesse, met meer dan 2000 exposanten uit ruim veertig landen, heeft Nederland een eigen programma. Eén onderdeel is bijvoorbeeld een dagelijkse livesessie van de podcast Kopje Koffie, de Nederlands-Vlaamse boekenpodcast die de Nederlandse ambassade in Berlijn sinds 2021 maakt. Konst: “We bedachten het concept in coronatijd toen we geen live boekpresentaties konden organiseren. De podcast is een soort visitekaartje van de hedendaagse Nederlandstalige literatuur. Schrijvers presenteren hun werk, vaak in het Duits, aan het Duitse publiek. Dat gaan we op de boekenbeurs ook doen, waar het publiek vragen kan stellen aan de auteurs en vertalers.”

Duitse taalkennis

De Leipziger Buchmesse staat daarnaast vooral bekend om het literatuurfestival ‘Leipzig liest’, met talloze literaire optredens en kunstuitingen door de hele stad. Ook de Nederlandse en Vlaamse schrijvers zullen lezingen en interviews geven in theaters, galeries en boekhandels. Sommigen van hen doen dat in het Duits, zij hebben ter voorbereiding aan hun taalkennis gewerkt, vertelt Konst. “Maar als dat niet lukt, zijn er live tolken aanwezig.” 

Volgens Konst is kennis van de Duitse taal wel een voordeel voor Nederlandse schrijvers: “Als je je optredens in het Duits doet, landt je boodschap beter en word je sneller opnieuw uitgenodigd. Lezingen geven is voor veel schrijvers een belangrijke bron van inkomsten.” 

Voor Raoul de Jong is Duits spreken nog geen optie, vertelt hij. “De vragen versta ik meestal wel, maar antwoorden is nog te lastig. Dat vind ik heel jammer, maar Duitsland is voor mij nog heel nieuw.” Het valt De Jong op dat hij tijdens optredens in Duitsland vooral gevraagd wordt Nederlands te spreken, waarna dat wordt vertaald. “Het voelt best vreemd dat er dan een publiek naar je zit te luisteren dat je waarschijnlijk niet verstaat. Ik zou het dan liever in het Engels doen.” 

Het gastlandprogramma op de Leipziger Buchmesse kan een belangrijke opsteker zijn voor de Nederlandse literatuur in Duitsland, vertelt Konst. “Na de Frankfurter Buchmesse in 2016 zagen we een duidelijke piek in belangstelling voor Nederlandse literatuur in Duitsland, maar we weten ook dat die aandacht in de jaren erna afzwakt.” Beroemde Nederlandse schrijvers zoals Margriet de Moor, Connie Palmen, Harry Mulisch en Cees Nooteboom zijn bij de meeste Duitsers wel bekend, zegt Konst, maar: “Er komen steeds weer nieuwe talentvolle schrijvers op en het blijft altijd hard werken om daar aandacht voor te vragen.”  

Vertaalsubsidie

In de aanloop naar de Leipziger Buchmesse verschenen al meer Nederlandse boeken in het Duits. Er is volgens Konst veel belangstelling voor de nieuwe schrijvers, dat merkte ze ook toen ze vorige maand een groep Duitse journalisten begeleidde naar Amsterdam en Antwerpen om kennis te maken met de auteurs. “Tegelijkertijd moeten hun boeken enorm concurreren met opkomende en succesvolle Duitse auteurs.” Het Nederlandse Letterenfonds geeft daarom een vertaalsubsidie uit, waarmee het ondernemersrisico kleiner wordt. Als een Duitse uitgever bijvoorbeeld een Nederlands boek wil vertalen, kan met de vertaalsubsidie het grootste gedeelte van de kosten worden gedekt. Hierdoor hoeft vertaalde Nederlandse literatuur dus niet veel duurder te zijn dan het werk van Duitse debutanten. 

Konst: “Het is voor Nederlandstalige auteurs vaak belangrijk om in het Duits vertaald te worden. De Duitse markt is veel groter en die opent ook deuren naar delen van de wereld waar helemaal geen Nederlandse literatuur gelezen wordt, bijvoorbeeld Azië. Als een boek in Duitsland goed verkoopt, durven andere landen het vaak ook aan.”

Raoul de Jong is blij dat hij door de vertaling van Jaguarman Duitsland nu leert kennen: “Ik kende het land helemaal niet, ik was maar één keer in Berlijn geweest. Nu ga ik de rest van het jaar een aantal keer naar Duitsland om te praten over mijn boek. Het is ook genomineerd voor de Euregio literatuurprijs voor scholieren 2024. Geen idee of het een bestseller wordt, dat vind ik ook niet het belangrijkste, het is vooral een nieuw avontuur in een groot nieuw land.”