CDU’er Merz op koers om kanselier te worden

Hoewel Duitse media twijfel hebben geuit of CDU-leider Merz (1955) de verbindende rol van kanselier op zich kan nemen, staan de zaken er goed voor voor de kanselierskandidaat. Na een machtsstrijd tussen hem en CSU-leider Markus Söder zegt die laatste nu dat hij Merz voluit steunt als lijsttrekker. Met een heldere rolverdeling en goede peilingen stevent Merz af op het kanselierschap. Het zou een bekroning zijn op zijn lange loopbaan in de politiek.

Sinds Friedrich Merz in januari 2022 partijvoorzitter van de CDU werd, vaart zijn partij een andere koers dan onder zijn voorgangers Armin Laschet en Angela Merkel. Merz geldt als een hardliner die maatschappelijk conservatief en economisch liberaal is. Hij haalde de afgelopen jaren steeds weer het nieuws met harde uitspraken over migranten. Zo wond hij zich vorig jaar op over asielzoekers die het land uit zouden moeten maar toch niet worden uitgezet. “Die zitten bij de tandarts en laten hun gebit mooi maken, terwijl de Duitse burgers ernaast geen afspraak krijgen”, zei hij. Het leidde tot veel ophef: Merz’ uitspraak is niet waar en hij kreeg het verwijt “verwerpelijk populisme over de rug van de zwaksten” te bedrijven. Na de aanslagen in Mannheim en Solingen dit jaar - in beide gevallen was de dader een asielzoeker - oefende hij grote druk op de regering van kanselier Olaf Scholz (SPD) uit om het asielbeleid te veranderen.

Terug van weggeweest

Merz is niet voor het eerst fractievoorzitter van de grootste oppositiepartij. Hij leidde de CDU/CSU-fractie in de Bondsdag ook al tussen 2000 en 2002. In dat laatste jaar moest hij deze functie tandenknarsend neerleggen toen de nieuwe CDU-voorzitter Merkel het fractievoorzitterschap voor zichzelf opeiste. Dit ambt in de Bondsdag is een belangrijke strategische functie voor een partij in de oppositie, wist Merkel. Zij werd een paar jaar later kanselier terwijl Merz bij de CDU naar de achtergrond verdween. In 2009 verliet hij de politiek. Vervolgens werkte hij jarenlang in de financiële sector, onder meer bij vermogensbeheerder Black Rock Duitsland. 

In deze periode werd Merz een vermogend man. Zo kocht hij twee vliegtuigen voor eigen gebruik, hij is hobbypiloot. Merz baarde opzien toen hij in 2018 beweerde tot de “hogere middenklasse” te behoren, maar later toegaf dat hij een miljoen per jaar verdiende.  

Toen Merkel in 2018 aankondigde te stoppen als partijvoorzitter, keerde Merz terug in de politiek. In datzelfde jaar deed hij een poging om partijvoorzitter te worden, maar verloor van Merkels favoriet Annegret Kramp-Karrenbauer. Merz vertegenwoordigde de rechterflank van de CDU. Dit deel van de achterban vond dat de partij onder Merkel te veel naar het midden was opgeschoven en hoopte dat de christendemocraten onder Merz meer naar rechts zouden bewegen. In 2021 stelde Merz zich opnieuw kandidaat voor het CDU-voorzitterschap. Toen verloor hij van Armin Laschet.

In 2022 werd Merz bij zijn derde poging wel partijvoorzitter van de CDU. Datzelfde jaar werd hij verkozen tot fractievoorzitter en in september werd Merz benoemd tot kanselierskandidaat voor CDU/CSU. Beide partijen - ook wel de Union genoemd - gaan altijd een lijstverbinding voor de Bondsdagverkiezingen aan en vormen in het parlement een gezamenlijke fractie. 

Migratie

Vlak nadat Merz in 2022 tot partijvoorzitter was gekozen, gaf hij aan een moderner en verbindender politicus te willen worden. Zo wilde hij de CDU jonger en vrouwelijker maken. Maar al vrij snel ging Merz ertoe over om vooral de conservatieve achterban van de partij tevreden te stellen. Uit een tienpuntenplan dat de CDU/CSU vorig jaar presenteerde, kwam dit ook naar voren.

De CDU/CSU wil, als zij gaat regeren, lastenverlichtingen voor ondernemers, strengere grenscontroles om migratie tegen te gaan en meer investeren in het leger. Merz bestempelde de Groenen als belangrijkste tegenstander voor de partij. Dit is opmerkelijk, omdat de Groenen een mogelijke coalitiepartner voor de Union zijn als ze volgend jaar wil regeren.

Merz heeft sinds zijn aantreden als lijsttrekker migratie als speerpunt van zijn politiek gemaakt. Van tegenstanders krijgt hij het verwijt populistische uitspraken over asielzoekers en migratiebeleid te doen. Toen de onderhandelingen tussen de regering en CDU over strengere asielmaatregelen in september waren vastgelopen, zei Scholz dat Merz het migratievraagstuk helemaal niet wil oplossen. Merz bleef tijdens de onderhandelingen vasthouden aan zijn eerdere standpunt dat Duitsland de grenzen tijdelijk helemaal moet sluiten voor asielzoekers. Dit terwijl dat juridisch waarschijnlijk niet houdbaar is en buurlanden hadden aangegeven hier niet aan mee te werken.

Op weg naar het kanselierschap

De CDU/CSU staat een jaar voor de verkiezingen in de peilingen op meer dan 30 procent van de stemmen. Dit is zo’n 10 procentpunt meer dan nummer 2, de rechts-radicale AfD. Ondanks Merz’ goede uitgangspositie vragen Duitse media zich af of hij zich van oppositieleider kan ontwikkelen tot kanselierskandidaat, die ook moet kunnen verbinden.

Ook zijn er zorgen over Merz’ populariteit onder kiezers. De Beierse deelstaatpremier Söder doet het in peilingen beter dan Merz. De nieuwe lijsttrekker scoort bovendien slecht onder vrouwen en jonge kiezers, die hem niet meer van deze tijd vinden. In Merz’ nadeel werkt verder dat hij nog nooit een regeringsfunctie heeft gehad, niet landelijk en niet in een deelstaat.

Hoewel er dus ook nog hobbels op zijn weg naar het kanselierschap zijn, heeft Merz vooral een ding mee: de Zeitgeist, schreef econoom Carsten Brzeski in april op Duitslandweb. Merz' conservatieve agenda sluit goed aan bij het sentiment dat er onder veel kiezers momenteel heerst. “Hoe de CDU de Duitse economie wil hervormen en daarbij vasthoudt aan de schuldenrem, blijft onduidelijk. Net zoals hoe de CDU de klimaatverandering wil bestrijden of de energietransitie voor elkaar wil krijgen. Op dit moment lijkt het voldoende dat de Duitse kiezers een alternatief hebben voor de huidige regering.”