Politieke soaps
Terugblik 2008: Binnenlands beleid

Voor de Duitse rokers begon het jaar slecht: in januari werd in bijna het hele land een rookverbod ingevoerd. Noordrijn-Westfalen en Thüringen hielden nog een half jaar stand, maar volgden in juli. Roken is in Duitsland een deelstaataangelegenheid. Daarom verschilt de invulling van het verbod per regio.

Eind juli kon in Berlijn en Baden-Württemberg echter weer worden gerookt: het verbod was tegen de grondwet, bepaalde de rechter, omdat het indruiste tegen de beroepsvrijheid van kroegbazen. Ook in andere deelstaten werd het rookbeleid versoepeld. Maar dat is allemaal van voorlopige aard. De deelstaten moeten voor eind 2009 een nieuwe rookregeling hebben getroffen.

Hessen

Ook op politiek gebied haalden de deelstaten dit jaar ruimschoots het nieuws. Zo leed de CSU in september in Beieren een historische nederlaag en haalde voor het eerst geen absolute meerderheid. Horst Seehofer moet de gehavende CSU haar profiel gaan teruggeven. Maar het opmerkelijkst was natuurlijk de soap rond de verkiezingen in Hessen.

Minister-president Ronald Koch (CDU) won die verkiezingen weliswaar in januari, maar het lukte hem niet een coalitie te vormen. Met de SPD wilde hij niet en de FDP was niet groot genoeg voor een meerderheid.

Vervolgens mocht Andrea Ypsilanti (SPD) het proberen. Zij kon echter alleen een regering vormen met steun van Die Linkspartei. Dat ging haar partij een brug te ver. Na maanden van geharrewar bleek er in november maar één oplossing: nieuwe verkiezingen in januari 2009.

Problemen in de SPD

Want samenwerking met Die Linkspartei is voor de SPD een groot probleem. Hoe om te gaan met een partij die bestaat uit de PDS, de opvolger van de DDR-communisten, en de WASG, een aantal linkse groeperingen onder leiding van SPD-aartsvijand Oskar Lafontaine? Negeren kan niet, daarvoor is de partij teveel een politieke realiteit.

Partijvoorzitter Kurt Beck kostte dit probleem in september de kop. Het brak de zwaar geplaagde SPD-leider op dat hij de linker- en de rechtervleugel binnen zijn partij niet wist te verenigen. Met het oog op de Bondsdagverkiezingen in 2009 zochten de sociaal-democraten een sterkere lijsttrekker. Die werd gevonden in minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier. Samen met Franz Müntefering, die terugkeerde als voorzitter, moet de pragmatische Steinmeier er voor zorgen de schade voor zijn partij beperkt te houden.

Overigens verloor de SPD door haar geklungel nog een andere belangrijke partijgenoot: Wolfgang Clement, onder Schröder minister van Economische Zaken en Werkgelegenheid, moest boeten voor zijn kritiek op het beleid van Ypsilanti in Hessen. De SPD besloot hem uit de partij te zetten. Clement ging in beroep en kwam er alsnog vanaf met een berisping. Dat was voor hem de druppel. In november zegde hij uiteindelijk zelf zijn lidmaatschap op.

Grote coalitie

De samenwerking van de SPD met de CDU in de regering in Berlijn verliep eveneens moeizaam. De coalitiegenoten waren het zelden eens, of het nou ging om belastingpolitiek, energiebeleid of de nominatie van kandidaten voor het Bondspresidentschap in 2009. Merkel was het afgelopen zomer zo zat, dat ze op de ARD liet weten volgend jaar met de FDP verder te willen.

Een ander twistpunt tussen de partijen was de inzet van het Duitse leger in eigen land. Minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Schäuble (CDU) wil het geweldsmonopolie, voorbehouden aan de politie, verbreden door het leger de mogelijkheid te geven in te grijpen, bijvoorbeeld bij een terroristische aanslag. De SPD was hier tegen, gaf in oktober toe, maar krabbelde in november toch weer terug. Een grondwetswijziging is daarmee voorlopig van tafel.   

Schäuble wilde dit jaar zijn omstreden spionagewet er ook doorheen krijgen. Die wet geeft de federale recherche BKA de mogelijkheid computerbestanden te doorzoeken en verborgen camera’s in te zetten. De furieuze oppositie – “een nieuwe Duitse dictatuur is een stapje dichterbij gekomen” – gaat het besluit aanvechten bij de hoogste Duitse rechtbank.

Bedrijfsschandalen

Maar Duitse burgers hebben niet alleen een inkijk in hun privé gegevens door de overheid te vrezen. Grote Duitse bedrijven bleken het afgelopen jaar wel heel erg onvoorzichtig met vertrouwelijke informatie van hun cliënten om te gaan. Bank- en telefoongegevens van miljoenen Duitsers lagen op straat. Vermoedelijk uitgelekt via medewerkers van callcenters die de producten van bedrijven als Deutsche Telekom aan de man brengen.

Daarnaast lagen giganten als Siemens, Mannesmann en VW onder vuur. Corruptie bleek daar welig te hebben getierd. Siemens is intussen bezig met een grote schoonmaak, nodig om aan de regels van de Amerikaanse beurs te voldoen.

Al worden Duitse bedrijven en de overheid sinds september natuurlijk vooral in beslag genomen door de financiële crisis.

Rote Armee Fraktion

Op de valreep kwam Christian Klar nog in 2008 vrij, na een gevangenschap van 26 jaar. In november besloot de rechter in Stuttgart dat de RAF-terrorist in aanmerking kwam voor gratie. In 2007 wees president Köhler zijn gratieverzoek nog af. De vrijlating was omstreden. Klar heeft nooit berouw getoond en zou nog steeds gevaarlijke politieke denkbeelden koesteren.

In september kwam de RAF ook al in het nieuws, toen besloten werd dat deel van de Stammheim-gevangenis in Stuttgart te slopen, waar de top van de RAF jarenlang opgesloten zat. De gevangenis diende eerder dit jaar nog wel als coulisse voor de film ‘Der Baader Meinhof Komplex’, die in september in première ging.

Afscheid

Berlijners moesten dit jaar afscheid nemen van twee ijkpunten van hun geschiedenis: in oktober sloot de historische luchthaven Tempelhof, eind jaren veertig uitvalsbasis voor de geallieerde luchtbrug tijdens de Berlijnse Blokkade. En in december waren ook de laatste resten van het Palast der Republik verwijderd. Het prestige-object van de DDR moet plaats maken voor de herbouw van het keizerlijke stadsslot.

Fans van ‘Derrick’ treurden in december om het overlijden van Horst Tappert, die op tv bijna een kwart eeuw lang de sympathieke en betrouwbare rechercheur speelde. De ZDF verkocht de hitserie aan 108 landen. Derrick werd een Exportschlager, die een positieve bijdrage aan het imago van de Bondsrepubkliek leverde.

Marja Verburg is redacteur van het Duitslandweb

Afbeeldingen:

Roken toegestaan: Marieke Borren/DIA
Palast der Republik in mei: Marja Verburg/DIA
Beck en Steinmeir; Deutsche Telekom: DPA/picture-alliance