Dienstbaar Duitsland staat zijn mannetje
Interview met historicus Vogel over het Georgië-conflict

Het is in zijn ogen een “heel dom circus”, het Georgië-conflict tussen Rusland en de NAVO-lidstaten. Historicus en Oost-Europa-expert prof. dr. Heinrich Vogel hekelt zeer beslist de wederzijdse provocaties die volgden op de Russische militaire intocht in Georgië.

In aanloop naar de ingelaste Europese top van afgelopen maandag leek de Koude Oorlog voor even te herleven. Aan de ene kant Polen en andere jonge EU-lidstaten die in ongemeen felle bewoordingen tegen Rusland te hoop liepen, aan de andere kant Russische reacties als de dreiging met teruglopende olieleveringen aan het Westen – uiteraard vanwege ‘technische storingen’.

Doorsluimeren

Ook in Georgië zelf ziet een misnoegde Vogel het conflict nog langdurig doorsluimeren. De Europese eis tot terugtrekking van het Russische leger uit het Georgische kerngebied verandert daar niets aan.

“Dat zal in maar heel kleine stapjes gaan gebeuren. Rusland zal de terugtrekking van zijn leger op verschillende manieren proberen te traineren. Er is een machtsstrijd aan de gang die nog lange tijd zal aanhouden.”

Symboliek

Volgens Vogel doet Europa Rusland wel degelijk pijn met het besluit alle gesprekken over samenwerking tussen de lidstaten en Rusland in de ijskast te zetten totdat de laatste Russische soldaat uit Georgië is vertrokken. Daar zit meer achter dan enkel symboliek.

Bovendien mag het op zich een succes heten dat de Europese lidstaten tot een gezamenlijk standpunt zijn gekomen, wat gezien de onenigheid in het verleden allerminst vanzelfsprekend was.

Vogel is daarbij vol lof over Duitsland, dat een stille, maar cruciale rol in de Europese diplomatie heeft gespeeld. Heel anders dan de in zijn ogen dubieuze rol van de Verenigde Staten in het Georgië-conflict.

Leg uit?

“Net zo min als Moskou is Washington geïnteresseerd in een sterke Europese Unie. Het is geen toeval dat president Bush met de plaatsing van zijn luchtafweersysteem in Tsjechië en Polen voor lief neemt dat de spanningen tussen Europa en Rusland stijgen – evenals de onderlinge verdeeldheid tussen de Europese staten. De rol van de VS is bepaald niet positief te noemen in dit conflict.”

Dat lijkt op de uitspraken die ex-kanselier Schröder afgelopen maandag deed, toen hij in een rede Georgië als aanstichter van het conflict noemde, veel meer dan Rusland.

“En hij heeft gelijk! Ja, het is misschien jammer, maar hij heeft zeker een punt. Dit soort conflicten is veel te ingewikkeld voor zwart-wit denken. Hoe gedetailleerder je ernaar kijkt, hoe breder de schaal blijkt te zijn waarop dit conflict zich afspeelt. Het is onwaarschijnlijk dat de Georgische president Saakasvili en de VS geen idee hadden van de Russische mobilisatie tegen Georgië, dat ze dachten dat een Russische reactie op de veldslag tegen Zuid-Ossetië zou uitblijven. In elk geval is het conflict de VS niet slecht uitgekomen, ook met de aanstaande Amerikaanse presidentsverkiezingen in het achterhoofd.”

Schröder mag dan een punt hebben, maar gekeken naar de Duitse binnenlandse discussie over het conflict kreeg je de afgelopen week de indruk dat de algemene stemming toch een andere kant op ging. Zo bekritiseerde de CDU van bondskanselier Angela Merkel coalitiegenoot SPD van veel meer verhullende en genuanceerde sympathie voor de positie van Rusland.

“De discussie binnen de regeringscoalitie mag geen naam hebben. In een grote coalitie wordt nu eenmaal elke kwestie aangegrepen om van mening te verschillen. Er zijn altijd spanningen tussen SPD en CDU. De verdachtmakingen tegen de vermeende appeasementpolitiek van de SPD zijn naar mijn mening zwaar overdreven. Ze kiest een andere aanpak dan de CDU, maar uiteindelijk verschillen de partijen met wat ze willen niet zo van mening.”

Zo lijkt ook de uitkomst van de top wel overeen te komen met de verlangens van de SPD: geen overdreven harde sancties tegen Rusland, wel duidelijk maken dat het binnenvallen van Georgië ontoelaatbaar wordt geacht.

“Met dank aan bondskanselier Merkel. Het handelen van Duitslands politieke leider was essentieel voor het slagen van de top. Frankrijk trok als voorzitter van de EU de aandacht naar zich toe, maar Duitsland speelde op de achtergrond een heel belangrijke rol. Het was slim van Merkel om zichzelf en de Duitse belangen niet in het middelpunt te stellen, conform de bemiddelende rol die Duitsland ook in het Europese integratieproces als geheel vaak speelt. Het is een succes te noemen dat de lidstaten er in zijn geslaagd de harde eisen die bijvoorbeeld Polen formuleerde, af te zwakken tot een acceptabel compromis. Maar je kunt gerust stellen dat die consensus er zonder Duitsland niet was gekomen.”

Waarom speelde Duitsland eigenlijk zo’n vooraanstaande rol in het conflict?

“Omdat Duitsland in Europa de belangrijkste handelspartner van Rusland is. Daarom heeft het logischerwijs de belangrijkste stem in het diplomatieke verkeer. Maar het is typisch voor Duitsland dat die eigen belangen bij de uitkomst van de top niet bepaald voorop stonden. Ook de economische betrekkingen tussen Duitsland en Rusland ondervinden tenslotte hinder van het besluit dat de samenwerking met Moskou wordt opgeschort.”

Duitsland heeft zich bij deze dus dienstbaar opgesteld ten opzichte van de EU?

“Ja – en met succes. Want bedenk wel dat de Europese Unie Rusland met zijn sancties wel degelijk raakt. Rusland ondervindt er in economische zin hinder van, maar verliest er ook door aan prestige. De EU onderhandelde met Rusland over een verdrag dat de betrekkingen tussen beide moest versterken. Voor Rusland zou dat verdrag ook een bevestiging betekenen dat het land onderdeel is van de Europese cultuur. In zoverre was dat verdrag tevens een prestigeobject. Met het stoppen van de onderhandelingen lijdt Rusland gezichtsverlies. Dat raakt Moskou daadwerkelijk en verhoogt zonder meer de druk op Rusland om tegemoet te komen aan de eisen van de EU.”

In feite zegt u daarmee dat de Verenigde Staten, als mede-aanstichter van dit conflict, in zijn eigen vingers heeft gesneden. In plaats van een verzwakt Europa heeft de top van afgelopen maandag een EU laten zien die tot consensus in staat is en zo machtsmiddelen kan aanwenden die meer inhouden dan enkel mooie woorden.

“Inderdaad. Je zou cynisch kunnen zeggen dat het een aangename consequentie is van dit conflict dat de EU erin geslaagd is een gemeenschappelijk standpunt te formuleren. Als onbedoeld gevolg van de handelswijze van de VS.”

Pim Huijnen is redacteur van het Duitslandweb.

Afbeeldingen:

franz88, www.flickr.com
Antonis SHEN, www.flickr.com
Jeroenm, http://commons.wikimedia.org