'Duitsers gaan heel verkrampt om met integratie'
Debat over integratie in Nederland en Duitsland

Vrij Nederland-journaliste Kleijwegt is sinds kort niet zomaar iemand in Duitsland. Nu haar boek ‘Onzichtbare Ouders. De buurt van Mohammmed B.’ in het Duits vertaald is, hangt de Duitse politiek aan haar lippen.

‘Schaut endlich hin! Wie Gewalt entsteht - Bericht aus der Welt junger Immigranten’ heet het werk in het Duits. Het wordt uitgebracht op initiatief van de eerbiedwaardige Konrad Adenauer Stiftung, een aan de CDU gelieerde denktank.

Toen het boek net na de moord op filmmaker Theo van Gogh in Nederland uitkwam, was de impact onder beleidsmakers enorm. Een eyeopener, zo werd ‘Onzichtbare Ouders’ onthaald. In Duitsland gebeurt nu iets soortgelijks. Kleijwegt toert door het hele land om gretige toehoorders over haar boek te vertellen.

Aankloppen en volhouden

De Nederlandse journaliste volgde Marokkaanse ouders van een schoolklas in de getto’s van Amsterdam West. Ze bracht het integratievraagstuk onder ogen op een voor Nederlandse en Duitse beleidsmakers ongekende manier. Van dichtbij, klein en menselijk. Indringend. Haar geheim: gewoon bij mensen aankloppen en volhouden. In Duitsland was nog geen politicus op dat idee gekomen.

“Al zit ik tijden zwijgend tegenover een Marokkaans gezin, ik ga niet weg”, zegt Kleijwegt tijdens een debat over haar boek in het Goethe Institut. Dat greep samen met het Duitsland Instituut Amsterdam de verschijning van de Duitse vertaling aan om de integratie in Nederland en Duitsland tegen het licht te houden. Te gast waren naast Kleijwegt journalisten Leonard Ornstein (Vrij Nederland) en Suzanne Gaschke (Die Zeit) en de oud-voorzitter van Milli Görüs Nederland, Haci Karacaer.

Kleijwegt: “Het is eigenlijk heel cynisch. Dat je zoveel kennis opdoet door gewoon bij de mensen thuis te komen. Kennis die blijkbaar geen politicus heeft, in Nederland noch in Duitsland.”

Erdogan's speech 

De Duitse vertaling van haar boek verschijnt uitgerekend op een moment dat het integratiedebat in Duitsland op scherp staat.

Deze maand schopte de Turkse premier Tayyip Erdogan hard tegen de schenen van politici en opiniemakers van uiteenlopend pluimage.

Ten overstaan van tienduizend uitzinnige Duitse Turken in een Keuls stadion noemde hij assimilatie van de Duitse Turken “een misdaad tegen de menselijkheid”.

Duitsland stond op zijn achterste benen. “Dit is gif voor de integratie”, sprak de Beierse CSU-voorzitter Erwin Huber. Maar ook links Duitsland had het moeilijk met Erdogan. Weinig behulpzaam en niet echt fair, luidde het oordeel over zijn speech.

Duitsland immigratieland?

Voor Nederland en Duitsland geldt dat de problemen met hun immigranten in de grote steden vergelijkbaar zijn. Werkloosheid, criminaliteit, uitzichtloosheid, weinig scholing, het rijtje is bekend. Het beleid van de overheden mag verschillen, in beide landen gaat het eigenlijk even slecht.

Toch zijn er ook duidelijke verschillen. Veel langer dan Nederland heeft Duitsland zijn ogen gesloten voor de problemen in de zwarte wijken, zegt Gaschke. Links Duitsland ging gebukt onder de erfenis van de nazi’s, durfde immigranten geen verplichtingen op te leggen als het leren van de taal. Rechts Duitsland had een groot probleem met het idee dat Duitsland een immigratieland was, en hoopte dat het probleem vanzelf zou verdwijnen.

“Conservatieve Duitsers gingen er vanuit dat de immigranten hier alleen waren om te werken en dat ze uiteindelijk terug zouden gaan. Links noch rechts heeft de integratie een stap verder gebracht. Het resultaat: tot vijf, zes jaar geleden gebeurde er helemaal niets in Duitsland.”

Nederland is in het integratiedebat een stuk verder, zegt Margalith Kleijwegt, al heeft deze voorsprong zich niet vertaald in veel concrete resultaten. “Duitsers gaan nog heel verkrampt om met integratie, er hangt een taboesfeer om de hele discussie. In Nederland wordt er veel opener en directer over gepraat. We hebben ook meer politici van allochtone afkomst, denk aan staatssecretarissen Achmed Aboutaleb en Nebahat Albayrak (beiden PvdA – red.).”

Zelfkastijding

Volgens Kleijwegt hebben uitgerekend politici als Geert Wilders en Rita Verdonk bijgedragen aan de grotere doorzichtigheid van het Nederlandse integratievraagstuk. “Je hoeft het natuurlijk niet eens te zijn met hun standpunten, maar hun populariteit heeft wel duidelijk gemaakt hoe een groot deel van de Nederlanders over de kwestie denkt. In Duitsland is dat nog onbekend.”

Toch schuiven de fronten ook in Duitsland op. Dat allochtonen jongeren gewelddadig zijn, weet chef-Feuilleton van Die Zeit Jens Jessen vorige maand nog aan het gedrag van de Duitsers zelf. Die zouden met jarenlange, stille discriminatie het leven van allochtonen tot een hel hebben gemaakt, zodat dezen bijna wel móesten vluchten in geweld.

Een typisch Duits betoog, waarin schaamte en zelfkastijding hand in hand gaan, concludeerde Frank Schirrmacher, de invloedrijke uitgever van het conservatieve dagblad de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Hij schreef een weerwoord, waarin hij “de mengeling van jeugdcriminaliteit en moslimfundamentalisme” zag als een bedreiging vergelijkbaar met “de dodelijkste ideologieën van de twintigste eeuw.” Geert Wilders had er een voorbeeld aan kunnen nemen.

Bas de Rue is redacteur van het Duitslandweb.

Aanbevolen door de redactie:

Videoblog van Jens Jessen over hels intolerante Duitse pensionado's