‘Don’t mention the War!’
Polen als Merkels volgende uitdaging

“We vragen slechts datgene wat ons is afgenomen. Als Polen de jaren 1939-45 niet had doorgemaakt, dan had het nu 66 miljoen inwoners gehad”, sprak premier Jaroslaw Kaczynski, verwijzend naar het Polen door de Nazi’s aangedane leed, op 20 juni op radiozender PiN. Kennelijk achtte hij het opportuun in te spelen op het in Duitsland nog immer sluimerende schuldgevoel ten aanzien van de oosterbuur om de Poolse machtspositie binnen de EU te consolideren.

De Duitse media en menig parlementariër reageerden geïrriteerd. Het was immers Duitsland dat zich sterk had gemaakt voor de Poolse toetreding tot de EU. “Kaczynski heeft laten zien hoe weinig respect hij heeft voor Duitslands verzoeningspogingen”, schreef de Süddeutsche Zeitung. Kanselier Merkel bleef kalm en liet zich niet provoceren. Dat moet een zware opgave zijn geweest, want kort na het einde van de Brusselse top drukte het rechtsconservatieve Poolse tijdschrift Wprost een smakeloze fotomontage op de voorkant af, waarop een lachende Merkel is afgebeeld die de Kaczynski’s de borst geeft.

Tactische fouten

De zalvende woorden van Merkel ten spijt: de achterdocht jegens Duitsland heeft diepe wortels in de inderdaad weinig vrolijk stemmende Poolse geschiedenis. De drie Poolse delingen die Duitsland en Rusland sinds einde 18e eeuw bekokstoofden, zijn nog niet vergeten. De rampzalige gevolgen van het Molotov-Ribbentrop Pact (1939) voor de in 1918 gestichte republiek Polen zijn bekend.

Het politieke establishment van de Bondsrepubliek zou weliswaar gaandeweg naar Wiedergutmachung met Polen streven – de knieval die kanselier Brandt in 1970 maakte voor het monument ter herinnering aan de opstand in het Joodse ghetto in Warschau was het indrukwekkende hoogtepunt hiervan – maar heeft eveneens de nodige tactische fouten gemaakt.

In de jaren zeventig en tachtig spitsten diezelfde Brandt en zijn opvolger Helmut Schmidt hun Ostpolitik wel heel erg toe op de Poolse communistische machthebbers. Schmidt had niets dan lof voor zijn ‘vriend’ partijleider Gierek en vond het naar vrijheid strevende vakverbond Solidarność (Solidariteit) slechts een hinderlijke stoorfactor in de détente met het Sovjet-blok. Kanselier Kohl aarzelde na de Duitse hereniging in 1990 te lang met het onvoorwaardelijk erkennen van de Oder-Neisse-grens. Kohl en zijn in Polen ronduit gehate opvolger Schröder gaven prioriteit aan hun Sauna-Freundschaften met de Russische leiders Jeltsin en Poetin, hetgeen in Warschau oude angsten opriep. Was het oude verbond van 1939 dan toch nog intact, vroegen veel Polen zich af nadat dat Duitsland en Rusland in 2005 de aanleg van een gaspijpleiding door de Oostzee waren overeengekomen.

Isolement

Maar of Polen het nu leuk vindt, of niet: Duitsland is de belangrijkste lidstaat van de EU, een conclusie die een ander land dat ooit grossierde in anti-Duitse sentimenten – Nederland – reeds lang heeft getrokken. Een goede band met Berlijn is onontbeerlijk om de eigen belangen, in Europa en in de wereld, kracht bij te zetten. De russofiel Schröder is vertrokken en andere nieuwe lidstaten hebben de komst van Merkel aangegrepen om de banden met Duitsland weer aan te halen, al was het alleen maar omdat zij een meer transatlantische koers vaart dan haar voorganger. Andrus Ansip, de premier van Estland, bijvoorbeeld gaat prat op zijn goede relatie met de kanselier. Waar Kohl zich nog wel eens op de vlakte hield, hebben zowel Schröder als Merkel zich nadrukkelijk gedistantieerd van de Heimatvertriebenen  die onroerend goed in Polen terugclaimen. Ook in dat opzicht hebben de Kaczynski’s niets te vrezen. Het enige wat zij bewerkstelligen, is een nodeloos isolement.

Gelukkig is dat inmiddels besef ook tot de meer verlichte kringen doorgedrongen. De linksliberale krant Gazeta Wyborcza schreef naar aanleiding van één van premier Kaczynski’s jongste anti-Duitse tirades: ‘Zijn Duitsland-fobie neemt monsterlijke vormen aan en begint op de Polen-fobie van Erika Steinbach te lijken’ [Steinbach is voorzitter van de grootste belangenorganisatie van Heimatvertriebenen, J.B.].

‘I’ve got everything under control!’, voegde Basil Fawlty aan zijn onsterfelijke woorden toe. Dat geldt gelukkig ook voor Angela Merkel. Hopelijk zal zij geduld blijven betrachten en de gebroeders Kaczynski aan hun verstand weten te brengen dat niet hun democratische westerbuur, maar een zekere, zich steeds assertief-zelfbewuster gedragende grootmacht een paar honderd kilometer oostwaarts het ware probleem vormt.

Zie ook het 'Die_Deutschen sind_lauter_als_die_Polen', het interview van Jaroslaw Kaczynski deze week in Die Welt.

Jeroen Bult is verbonden aan het Institute of International & Social Studies in Tallinn.