Duitsers worden onzeker in vluchtelingenkwestie
Analyse

Gauck prees tijdens een toespraak ter gelegenheid van de Dag van de Duitse Eenheid ieders inzet bij de opvang van de vluchtelingen en bedankte Duitsland daarvoor. “En toch voelt waarschijnlijk bijna iedereen hoe in deze vreugde ook zorgen sluipen, hoe de menselijke behoefte om mensen in nood te helpen door de angst voor de omvang van de opdracht vergezeld wordt. Dit is ons dilemma: We willen helpen. Ons hart is groot. Maar onze mogelijkheden zijn begrensd.”

De dag ervoor had Merkel in een videotoespraak op haar website ter ere van het jubileum van de Duitse eenheid ook gerefereerd aan de actualiteit. Ze hoopt dat Duitsers inspiratie putten uit de enorme klus die de Duitse eenwording betekende. De Duitse eenwording en de opvang van de vluchtelingen zijn onvergelijkbare uitdagingen, zei ze, maar “dit basisgevoel - als een grote taak op ons afkomt, kunnen wij die aan - dat kunnen we ons, vind ik, nu in herinnering roepen.”

Stemming maken

Hoe anders had donderdag in een televisie-interview de minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU) geklonken: "Tot de zomer waren de vluchtelingen dankbaar om bij ons te zijn. Nu zijn er al veel vluchtelingen die denken dat ze zich zelf een plek kunnen toebedelen. Die de opvang verlaten en opmerkelijk genoeg geld hebben om een taxi te nemen en daarmee honderden kilometers door Duitsland te rijden. (...) Die staken omdat de opvang hen niet bevalt. Die klagen over het eten. Die vechten in de opvang, al is dat nog een minderheid (...)”, zei hij.

Opmerkelijke woorden voor een minister van Binnenlandse Zaken. Het was niet de eerste keer dat De Maizière de indruk wekt stemming te willen maken tegen vluchtelingen. Toen in augustus de aanslagen op opvangcentra het nieuws domineerden, stelde De Maizière voor om vluchtelingen minder leefgeld te geven, vanwege de aanzuigende werking die daarvan uit gaat. Hij bedient met zijn uitspraken de rechtervleugel binnen de partij. Bij delen van de CDU heerst grote bezorgdheid over de integratie van zoveel vluchtelingen.

De Beierse CSU, vooral partijleider Horst Seehofer, haalt al weken uit naar Merkel en haar vluchtelingenbeleid. Hij vindt dat ze een grote fout heeft gemaakt door aan te geven dat vluchtelingen in Duitsland terecht kunnen en te zeggen “Wir schaffen das” ('Wij kunnen dat aan'). Terwijl Berlijn de onmenselijke omgang met vluchtelingen in Hongarije veroordeelde, nodigde Seehofer de Hongaarse minister-president Orbán uit naar Beieren.  “Verbale brandstichting” zei de Duitse rockster Herbert Grönemeyer zondag in een talkshow over Seehofers retoriek. 

In de CSU werd al geopperd dat het grondrecht op asiel in de grondwet moet worden herzien. Daar komt niks van in, maakte Merkel duidelijk. "Wie bescherming nodig heeft, krijgt bescherming." Oppositiepartij De Groenen schoot maandag de kanselier te hulp: "Een limiet op het aantal asielzoekers dat wordt toegelaten is niet te rijmen met ons basisbegrip van de Europese waarden", aldus Groenen-fractievoorzitter Anton Hofreiter.

SPD wordt nerveus

Ook in de sociaal-democratische SPD neemt het rumoer toe. Waar vice-kanselier en SPD-leider Sigmar Gabriel zich in augustus en september profileerde als degene die het opneemt voor de vluchtelingen - tegen extreem-rechts - waarschuwt ook hij nu dat de opvangcapaciteit niet onbegrensd is. Fractievoorzitter Thomas Oppermann ging nog een stap verder en riep Merkel op leiderschap te tonen en duidelijk te maken dat Duitsland niet nog meer vluchtelingen kan opnemen. Steeds weer wordt geopperd een bovengrens te stellen aan de aantallen. Uit regeringskringen wordt tegengeworpen dat de instroom alleen op Europees niveau geregeld kan worden. 

Peilingen

Dat de stemming verandert in Duitsland is ook te zien in de peilingen. In de ARD-peiling Deutschlandtrend van 1 oktober geven meer ondervraagden dan in september aan dat ze zich zorgen maken over de ‘komst van zoveel vluchtelingen’. Süddeutsche Zeitung plaatste weliswaar kanttekeningen bij de peiling en bij de vraagstelling, maar een tendens is er wel uit af te lezen.

De onrust wordt gevoed door berichten over vechtpartijen in de overvolle noodonderkomens, waarschuwingen dat christenen en vrouwen worden belaagd en berekeningen over de kosten, de benodigde extra woningen en voorzieningen.

Voor die onrust had ook president Gauck oog in zijn toespraak. "Onze waarden staan niet ter discussie. (...) Hier worden verworvenheden zoals gelijkberechtiging van vrouwen en homoseksuelen niet ter discussie gesteld. (...) Tolerantie voor intolerantie zal er hier niet zijn". Anderzijds vroeg hij iedereen uit controverse geen vijandschap te laten ontstaan.

Commentator Heribert Prantl schreef maandag in de Süddeutsche Zeitung dat de coalitie (SPD en CDU/CSU) bang is voor Merkels courage en bang is voor haar kiezers. "Die angst is terecht als de coalitiegenoten een tussen grote hulpbereidheid en grote beklemming schommelende civiele gemeenschap onzeker maken. Kracht en vertrouwen in de samenleving groeien alleen als er wijze maatschappelijke sturing van de migratie is. Afweer is geen sturing; het is de oude reflex."

Woensdag spreekt Merkel samen met de Franse president Francois Hollande in Straatsburg het Europees Parlement toe, op uitnodiging van parlementsvoorzitter Martin Schulz. Ze zullen de onrust trachten te bezweren en duidelijk maken dat Europese overeenstemming nodig is.