De oorlog dichtbij huis
Scholieren herdenken joodse buurtbewoners

Op een regenachtige vrijdagmiddag oogt de Oranjestraat in Assen uitgestorven. Maar de doopsgezinde kerk verderop barst bijna uit haar voegen. Rolstoelen verdringen zich om de koffietafel. Jonge meisjes fluisteren op verhitte toon. “Heb je het gezien? SBS is er, en de NOS ook!”

Pas als Dirk Mulder van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork (HKW) begint te spreken, wordt het stil in de kerk. Doodstil, want de aanleiding voor het samenzijn stemt treurig. De Verenigde Naties hebben 27 januari, de dag waarop Auschwitz werd bevrijd, twee jaar geleden uitgeroepen tot internationale herdenkingsdag voor alle Holocaust-slachtoffers. Aan de vooravond daarvan herdenkt de Drentse hoofdstad zijn joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Met de nek aangekeken

Ruim drie jaar geleden werd Nederland opgeschrikt toen bekend werd dat leraren op sommige scholen in de grote steden zich zo bedreigd voelden door de antisemitische sfeer in de klas, dat ze geen lessen over de Holocaust durfden te geven. Naar aanleiding van de antisemitische geluiden van met name jongeren van allochtone afkomst werd er voor vmbo-scholen speciaal lesmateriaal over de Holocaust ontwikkeld. Dat resulteerde onder meer in ‘De oorlog dichtbij huis’.

Geschiedenisleraar Roelof Hut heeft op Dr. Nassau nog niet met antisemitisme te maken gehad. Maar dat leerlingen tegenwoordig zo weinig van de Tweede Wereldoorlog weten, stoort hem wel. Geschiedenis is geen verplicht eindexamenvak. Over de oorlog wordt in de tweede klas vier weken onderwezen, maar als leerlingen een afwijkend leerpad volgen, slaan ze dit thema soms helemaal over. De leraar heeft daarom vorig jaar in zijn klas flink gelobbyd voor zijn vak. Met succes: dit jaar heeft hij negentien eindexamenleerlingen.

Monument

Na de plechtigheid in de kerk leest een leerlinge een gedicht voor en wordt een monument onthuld. Daarna verdelen de bezoekers zich over de straat, waar scholieren klaarstaan om desgevraagd uitleg te geven bij de bordjes in de voortuinen. Annika Giezen (15) en Laura Smilda (15) vertellen schuchter over hun ontdekking. “Hier woonde een moeder met twee jonge kinderen. Ze werden alledrie direct na aankomst in Auschwitz vergast.”

Jan (1929) en Nico (1934) Eewold staan voor hun ouderlijk huis. De broers speelden vroeger veel met de joodse buurkinderen. “Toen die werden weggehaald was dat verschrikkelijk. De NSB-ers die hun huizen innamen, keken we niet aan.” Nico herinnert zich een avond waarop de ‘foute’ buurman aan de deur kwam om zijn oudere broer te ondervragen over een gat in zijn ruit. Jan grinnikt en maakt met zijn hand het gebaar van een gespannen katapult. Zo heeft ook hij zijn verhaal.

Het monument, een veldkei met tekst en davidster, blijft permanent in de straat liggen. De informatieve bordjes blijven nog tot 8 februari in de voortuintjes van de Oranjestraat te bezichtigen. De biografieën van de joodse bewoners van de Oranjestraat verschijnen binnenkort op Westerborkportretten.nl.

Leonie van Nierop is redacteur van het Duitslandweb.