In de schaduw van het wereldtoneel
Verkiezingsstrijd in Berlijn

En dat klopt. Het spreekt echter ook boekdelen over Wowereits politieke stijl. De 52-jarige politicus houdt zich niet bezig met details. Hij representeert, maar regeert niet. Opzien baarde hij alleen door zijn moedige bekentenis "Ik ben homo, en dat is ook goed zo.“ Dat was in 2002 de eerste coming out van een hooggeplaatste Duitse politicus en het maakte Wowereit populair.

Gebruikt heeft hij deze populariteit echter niet. Sinds 2001 bestuurt Wowereit de stad. Zijn SPD loste in dat jaar de CDU af, die in een bankschandaal verwikkeld was geraakt. Aanvankelijk regeerde hij met een rood-groene minderheidsregering, na de verkiezingen van 2002 in een coalitie met de PDS, de opvolgers van de communistische SED, de partij die veertig jaar lang de dienst had uitgemaakt in de DDR. Landelijk bracht dit nog de nodige commotie teweeg, maar in Berlijn keek eigenlijk niemand er van op. Tenslotte behaalde de PDS in menig oostelijk stadsdeel ruim 40 procent van de stemmen. Ook nu nog, zeventien jaar na de val van de Muur.

Paradox

Berlijn leeft te zeer van zijn tegenstrijdigheden. En van uiteenlopende waarnemingen. De Engelse Financial Times riep de stad dit voorjaar uit tot toonbeeld van een post-industriële economie. In de afgelopen twee jaar werden er naar verluid 26 duizend nieuwe ondernemingen opgericht, hoofdzakelijk op het gebied van de informatie- en biotechnologie, mode en design. Het groeikapitaal van de stad wordt volgens de krant gevormd door creatieve jonge mensen, die vanwege de gratis studieplaatsen en gunstige huren naar Berlijn komen. Maar tegelijkertijd constateerde het bevlogen stadsblad Zitty een totaal andere trend: de zogenaamde urbane zwerver: jonge creatieve mensen, met voortdurend wisselende banen, die steeds slecht betaald en zonder sociale verzekering zijn.

De Berlijnse politiek heeft niet bij deze debatten aangehaakt. Berlijn is dan misschien Duitslands meest opwindende stad, maar in het landelijke debat over de tegenstellingen tussen Oost en West of de multiculturele samenleving voeren zijn politici niet de boventoon. Burgemeester Klaus Wowereit heeft weliswaar aangekondigd zich voortaan meer in de landelijke politiek te mengen. Maar echt gemist heeft men hem op het landelijke toneel tot nu toe nog niet.

Burgerlijke cultuur

Berlijns politici doen aan navelstaarderij. Ook de CDU. De partij is niet alleen verlamd door de betrokkenheid van haar oude West-Berlijnse elite in een bankschandaal, dat menig manager miljonair maakte, maar de stad opzadelde met een miljardenschuld. Ook de gevolgen van de deling spelen de partij nog altijd parten. In het Oosten van de stad ontbreekt het de christendemocraten na veertig jaar socialisme aan een burgerlijke cliëntèle en ook in het westelijke deel van Berlijn ontbreekt een echte bourgeoisie. De Berlijnse CDU – decennia lang gewend om campagne te voeren binnen een door het communisme omsingeld sociaaldemocratisch bolwerk  – steunt op de kleine burgerij. Dit conservatieve milieu groeit slechts moeizaam mee met de verandering van de CDU in een cosmopolitische, stedelijke partij.

Dat merkt ook Friedbert Pflüger, sinds dit jaar Landeschef van de Berlijnse CDU. Graag had de 51-jarige politicoloog de hoofdstedelijke CDU gemoderniseerd en de weg geplaveid naar nieuwe groepen kiezers. Hoe dat gaat, heeft Pflüger al eens meegemaakt, in 1981. In dat jaar loste CDU’er Richard von Weizsäcker na bijna veertig jaar de SPD af in de regering. Pflüger was zijn persoonlijke medewerker. En met von Weizsäcker rees ook de ster van de jonge Pflüger. Toen von Weizsäcker in 1984 tot bondspresident werd verkozen, volgde Pflüger hem als zijn woordvoerder naar Bonn. Na Weizsäckers eerste ambtstermijn trad Pflüger in 1990 namens de CDU toe tot de Bondsdag. Pflüger kwam altijd een beetje ijdel over, leek altijd een beetje verliefd op zichzelf te zijn.

Om het politieke basiswerk bekommerde de christendemocraat zich slechts met frisse tegenzin, zijn specialisme was de buitenlandse politiek. Recentelijk werkte hij als hoge ambtenaar in het ministerie van Defensie. Maar altijd voelde Pflüger zich geroepen tot meer verheven zaken. Liever het wereldtoneel dan de lokale politiek. Des te meer verraste zijn kandidatuur voor het burgemeesterschap van Berlijn, alsook zijn aankondiging in het geval van een verkiezingsnederlaag toe te zullen treden tot het parlement van de deelstaat Berlijn.

Dat Pflüger zal falen lijkt, afgaande op de peilingen, waarschijnlijk. Temeer daar Die Grünen (momenteel op 14 procent in de peilingen) Pflügers handreiking voor een coalitie met de CDU en de FDP (momenteel op 9 procent) al in een vroeg stadium afwezen. Een vraagteken is daarom alleen nog met wie Wowereit en zijn SPD na 17 september een coalitie zullen aangaan: of alleen met de postcommunistische PDS (15 procent) of ook nog met Die Grünen. Want Berlijn mag dan het politieke wereldtoneel hebben verlaten, in een opzicht is de stad zichzelf trouw gebleven: haar eigenaardige voorliefde voor nieuwkomers. De Berlijnse afdeling van de Wahlalternative Soziale Gerechtigkeit (WASG) – een protestgroep van ontevreden ex-SPD'ers en vakbondsleden tegen de rigide Hartz-hervormingen van de toenmalige bondskanselier Gerhard Schröder  – weigert in Berlijn, tegen de landelijke koers in, hardnekkig een fusie met de PDS. De toetreding van de alternatieve linkse partij tot het Berlijnse parlement lijkt mogelijk, hoewel het erom zal spannen of de partij de kiesdrempel van 5 procent zal halen. Het zou een verrassing zijn, of liever gezegd: het zou een verrassing zijn voor Berlijn, maar niet voor de rest van de wereld. Berlijn is een metropool, maar zijn politiek speelt zich helaas af in de schaduw van het wereldtoneel.

Peter Riesbeck is redacteur van de Berliner Zeitung

Uit het Duits vertaald door Jonathan Witteman