Constitutioneel Hof wijst verbod op NPD af

(geactualiseerd dinsdag 14 uur) Volgens het grondwettelijk hof is de NPD er wel op uit om de vrije democratische orde in Duitsland te ondermijnen, maar is er onvoldoende bewijs dat de partij planmatig aan het omverwerpen van de democratie werkt en daadwerkelijk een bedreiging vormt. Dat heeft het hof niet kunnen vaststellen.

Een partijverbod zou daardoor een te zwaar middel zijn. Waar leden van de partij anderen beperken in hun vrijheid en democratische rechten, moet via het strafrecht worden opgetreden, aldus het hof. Ook geeft het hof in het vonnis aan dat de grondwet aangepast zou kunnen worden zodat partijen die de grondwet niet respecteren, geen geld van de staat meer krijgen. 

Het verzoek de partij te verbieden was ingediend door de Bondsraad en enkele mede-indieners. Bondsraadvoorzitter Malu Dreyer reageerde in een door de Bondsraad verspreide videoverklaring niet teleurgesteld: "Het Constitutioneel Hof heeft duidelijk geoordeeld vandaag dat de NPD ongrondwettige doelen nastreeft. Dat het verbod er niet kwam heeft alleen te maken met de onbeduidendheid van de NPD." Dreyer zegt blij te zijn dat de procedure door de Bondsraad is begonnen, omdat nu duidelijk is waar de grens van ongrondwettelijkheid ligt.  

"Ein guter Tag für unsere Demokratie!" Statement von #Bundesratspräsidentin Dreyer zum heutigen Urteil des #BVerfG im #NPD-Verbotsverfahren pic.twitter.com/MfyPAYut1e

— Bundesrat (@bundesrat) January 17, 2017

Minister van Justitie Heiko Maas heeft 'met respect' kennisgenomen van het vonnis. Hij benadrukt dat het hof wel duidelijk heeft gesteld dat de politiek van de NPD de menswaardigheid misacht en met het principe van democratie onverenigbaar is. Hij riep op een sterke vuist te maken tegen rechtsextremisme.

NPD-voorzitter Frank Franz zei dinsdagmiddag dat het belangrijkste doel was om niet verboden te worden. "Dat hebben we vandaag bereikt, de Bondsraad heeft een nederlaag geleden en daarover zijn we natuurlijk zeer gelukkig", citeert Tagesschau de NPD'er. 

Voorgeschiedenis

De roep om opnieuw te proberen de extreem-rechtse NPD te verbieden, kwam in 2011, nadat bekend werd dat de neonazi-terreurcel NSU (Nationalsozialistischer Untergrund) tien jaar lang onopgemerkt moorden en overvallen had gepleegd. Een eerdere poging in 2003 om de partij te laten verbieden was mislukt. 

De NSU-leden bleken contacten met de NPD te hebben gehad. De verontwaardiging in Duitsland over het bestaan van zo’n neonazi-terreurcel en de betrokkenheid van de NPD was groot. Een partij die zo’n racistische ideologie aanhangt en tegen de democratische orde ageert, is ongrondwettelijk en moet worden verboden, vonden veel politici.

Het duurde nog twee jaar, tot december 2013, tot de Bondsraad ook echt een verzoek om een partijverbod indiende. Dat had alles te maken met de eerdere poging de NPD te verbieden, in 2003. Die mislukte omdat te veel bewijsmateriaal in die zaak afkomstig was van informanten van de binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz. Daardoor kon niet worden bepaald of het wel om NPD-standpunten ging, oordeelde het Constitutioneel Hof en besloot de zaak af te breken. Dat gold destijds als een grote blamage voor de overheid. Voor de regering en de Bondsdag was het een belangrijke reden zich in 2013 niet bij het initiatief van de Bondsraad aan te sluiten. Zij waren toen al sceptisch over het welslagen van een nieuwe poging.

Informanten

Het Constitutioneel Hof ging bij deze nieuwe procedure daarom streng en behoedzaam te werk. Zo moesten de Bondsraad en de mede-aanvragers in 2015 nog met extra bewijs komen om de rechters ervan te overtuigen dat er geen informanten van de veiligheidsdiensten meer in de NPD-top actief waren. Dat bleek inderdaad niet het geval.

De Bondsraad heeft het verbod aangevraagd samen met de minister-presidenten en ministers van Binnenlandse Zaken van de deelstaten en hoofden van de Verfassungsschutz en politiechefs - in totaal zo'n 70 mensen.

De politieke experts die het Hof in 2016 hoorde, waren het er allemaal over eens dat de NPD racistische en andere ongrondwettelijke standpunten aanhangt. Maar de vraag was of dat genoeg is om de partij te verbieden. De regels voor een paardenmidddel als een partijverbod in Duitsland zijn streng en de rechters in Karlsruhe zijn ook gebonden aan uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daarvoor moest worden bewezen dat de NPD een concreet gevaar vormt voor de democratische orde. Dat was niet het geval, oordeelde het hof.

Twijfels

De NPD heeft nog nooit een zetel in de Bondsdag gehaald, bij de laatste Bondsdagverkiezingen in 2013 haalde ze 1,3 procent van de stemmen. Sinds september 2016, toen ze uit het parlement van Mecklenburg-Voorpommeren werd weggestemd, is de NPD ook in geen enkel deelstaatparlement meer vertegenwoordigd. De partij heeft daarnaast flinke financiële klappen gehad - in de vorm van onder meer overheidsboetes - en sinds een jaar of twee heeft ze te lijden onder het succes van de AfD, die veel rechtse kiezers trekt. Van de 20.000 leden zijn er volgens het hof nog maar 6.000 over. Weliswaar is de NPD in verschillende gemeenteraden vertegenwoordigd en zit ze in het Europees Parlement, maar dat is niet genoeg om van een concreet gevaar voor de democratische orde te spreken. De partij is wel in strijd met de grondwet, maar vormt geen gevaar, aldus het hof.

In het naoorlogse Duitsland zijn tot nu toe twee partijen verboden: de rechts-radicale SRP in 1952 en de communistische KPD in 1956. Toch is het met dit vonnis niet onmogelijk geworden om ooit nog een partij te verbieden. Als de doelen van een partij in strijd zijn met de grondwet en de partij ook planmatig aan het omverwerpen van de democratische orde werkt en ze een reële bedreiging vormt, dan maakt een verzoek tot een partijverbod ook in de toekomst kans.