Discussie over Duits leger
Mishandelingsschandalen ontsteken debat over Bundeswehr

De affaire in Coesfeld draaide om een gespeelde gijzelingssituatie waarbij rekruten door hun leidinggevenden vastgebonden, ondervraagd en in sommige gevallen mishandeld werden. Enkele rekruten kregen daarbij stroomstoten toegediend. Nadat in het weekblad der Spiegel een artikel verscheen waarin de mishandelingen tot in detail werden beschreven, groeide het zogenoemde Folterskandal van Coesfeld al snel uit tot een nationale rel.

Minister Struck reageerde op de ontstane commotie door onmiddellijk een groot onderzoek aan te kondigen naar de omvang van de mishandelingen en de structuur van de Bundeswehr. Hij vroeg zich onder meer af in hoeverre de psychologische druk bij buitenlandse missies negatieve gevolgen heeft voor het gedrag van soldaten bij terugkeer in het thuisland. Ook beloofde hij dat de daders in de Coesfelder zaak er niet ongestraft vanaf zouden komen: “Wie mishandelt, kan zijn uniform uittrekken.”

Schijnexecuties

Hij had zijn voornemens nog niet uitgesproken of er verschenen al nieuwe berichten in de media over eerdere mishandelingen bij het Duitse leger. Het ministerie van Defensie kwam op 9 december met een lijst van achttien gevallen van mishandeling bij de Bundeswehr. Coesfeld was niet de enige kazerne waar gijzelnames zijn nagespeeld tijdens de opleiding. Ook in Wildeshausen, Ahlen, Brandenburg, Dornstadt, Hamm, Bruchsal en Sonthofen zijn tussen 2000 en 2004 rekruten op deze manier 'voorbereid' op een inzet in het buitenland. Tegelijkertijd werden andere gevallen van mishandeling bekend, zoals bij een anti-terreuroefening op het vliegveld van Stuttgart, waarbij een vliegtuigkaping werd nagespeeld en de 25 deelnemers urenlang met juten zakken over het hoofd bedreigd werden en er zelfs schijnexecuties plaatsvonden.

Politici en militairen zijn het oneens in hoeverre de affaires moeten worden gezien als een structureel probleem van het Duitse leger. Generaal Alois Bach verdedigde de nagespeelde gijzelnames met het argument dat dit zinvolle oefeningen kunnen zijn, die soldaten op het ergste kunnen voorbereiden. Op dit moment is het naspelen van gijzelsituaties in bijna alle legeronderdelen streng verboden.

Dienstplicht

Terwijl de militaire top de affaire probeert te relativeren, vragen de Groenen zich af of al deze gevallen van mishandeling geen aanleiding zijn om de dienstplicht af te schaffen. “Na Coesfeld, Stuttgart en Bruchsal kan niemand meer het sprookje volhouden, dat de dienstplicht een positieve morele uitwerking kan hebben”, zegt Groenen-parlementslid Volker Beck. De SPD’er Reinhold Robbe gelooft juist dat de affaire gezien moet worden als een argument om de dienstplicht te behouden, omdat het volgens hem moeilijk denkbaar is dat in een beroepsleger dergelijke excessen snel naar buiten zouden komen.

Niet iedereen is erg gelukkig met de manier waarop de mishandelingsgevallen op deze manier gebruikt worden in het grotere debat over legerhervorming en de toekomst van de dienstplicht. Groenen-defensiewoordvoerder Winfried Nachtwei waarschuwt ervoor "incidenten als Coesfeld politiek te instrumentaliseren".

Toch is het debat over de legerhervormingen daarmee nog niet verstomd. Wat betreft de dienstplicht wordt het steeds duidelijker dat de politieke tegenstanders aan aantal winnen. De Groenen wilden er altijd al vanaf, de FDP denkt aan een opschorting zoals die ook in Nederland bestaat, en ook binnen Strucks eigen SPD gaan stemmen op van vooral jongere partijgenoten die pleiten voor het creëren van een zuiver beroepsleger. Struck is daartegen, omdat hij gelooft dat het werven van krachten voor een beroepsleger uiteindelijk hogere kosten met zich meebrengt en daarmee de internationale positie van Duitsland als deelnemer aan wereldwijde vredesmissies in gevaar brengt.

Imago

Dat is precies wat Struck niet wil. Al langer is hij bezig met een radicale koerswijziging van de Bundeswehr. Op de lange termijn moet het Duitse leger professioneel en slagvaardig zijn en vooral in het buitenland worden ingezet. Vooralsnog is een groot deel van de structuur van het leger gericht op de verdediging van het Duitse grondgebied – een erfenis uit de Koude Oorlog. In Strucks plannen wordt het leger teruggebracht tot ongeveer 250.000 man, ongeveer veertigduizend minder dan nu. Daarbij worden 105 standplaatsen opgegeven.

De affaire-Coesfeld toont hoe gevoelig de positie van de Bundeswehr nog altijd is. Legertop en politiek zijn doodsbenauwd voor het imago van het leger, dat pas sinds de oorlog  in Kosovo, in 1999, deelneemt aan buitenlandse vredesmissies. Decennialang had het credo ‘geen Duitse soldaat op buitenlandse bodem’ gegolden. De politieke leiding ziet haar militairen het liefst als staatsburgers in uniform, die zich vooral met humanitaire missies bezighouden. De binnenlandse affaires moeten voor de Amerika-kritische politieke leiding van het land juist daarom pijnlijk zijn, omdat ze aantonen dat met een grote concentratie op buitenlandse missies niet alleen de verantwoordelijkheid, maar ook het risico op excessen verhoogd zou kunnen worden. Ten koste van alles wil men dan ook voorkomen dat ‘Coesfeld’ de voorbereiding op een eigen ‘Abu Ghraib’ zal blijken.

Tjeerd Bijman is student geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en studeert momenteel aan de Humboldt Universiteit in Berlijn.

Die Zeit
unsere intelligente Armee

Die Welt
Die Wehrpflicht wankelt

Der Spiegel
Struck, der schwarze Peter