De toekomst van de gezondheidszorg
Duitse en Nederlandse plannen vergeleken

De rood-groene regering van bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) beoogt een ingrijpende verandering van het bestaande zorgstelsel. 90 Procent van de Duitsers is aangesloten bij een ziekenfonds. SPD en Die Grünen willen alle volwassenen - ook ambtenaren en zelfstandigen - verplichten tot het betalen van een inkomensafhankelijke, collectieve 'burgerverzekering'. Eigen vermogen moet ook worden meegerekend bij het bepalen van de hoogte van de premie. Werkgevers blijven meebetalen aan de premie van hun werknemers. Zorgverzekeraars zouden potentiële klanten niet mogen weigeren op basis van een verhoogd gezondheidsrisico.

Het voordeel hiervan is dat het solidariteitsprincipe nadrukkelijker wordt gehandhaafd dan bij het plan van de oppositie. Bij een inkomensafhankelijke premie betalen mensen met een hoog inkomen in absolute zin meer dan mensen met een laag inkomen. Er zou sprake zijn van "herverdeling van boven naar onder".

Nadelig is dat een zorgsysteem dat gefinancierd wordt door herverdeling van opbrengsten uit inkomensafhankelijke premies, het zogenaamde omslagstelsel, kwetsbaar is voor schommelingen in de verhouding tussen het aantal premiebetalers en het aantal zorgbehoevende mensen. Critici - zorgverzekeraars, werkgevers - wijzen erop dat juist dat precies is wat Duitsland te wachten staat door de toenemende vergrijzing. Steeds minder werknemers moeten de zorg van steeds meer mensen bekostigen. Dat leidt óf tot werknemers die door huizenhoge premies onbetaalbaar worden, óf tot een bekaaid zorgstelsel, zo luidt de kritiek.

Kopfpauschale
De christen-democratische oppositiepartij CDU wil het bestaande principe van een inkomensafhankelijke ziekenfondspremie vervangen door een inkomens onafhankelijke 'gezondheidspremie'. Deze zogeheten Kopfpauschale ("premie per kop") wordt geraamd op 170 euro per maand en zou door alle volwassenen betaald moeten worden - bijvoorbeeld ook door tot op heden kosteloos meeverzekerde huwelijkspartners. Kinderen tot achttien jaar en minder draagkrachtige personen, zoals alleenstaanden met een bruto maandinkomen tot 1400 euro betalen weliswaar ook premie, maar krijgen deze volledig vergoed door middel van een belastingteruggave.

Het voordeel van dit systeem schuilt in het feit dat het werkgeversaandeel in de ziekenfondspremie,dat nu nog 50 procent bedraagt, komt te vervallen. Doordat de ziektekostenpremie wordt losgekoppeld van de loonkosten, wordt een Duitse werknemer goedkoper. Daardoor verdwijnen er minder banen naar lagelonenlanden. Dat is gunstig voor de Duitse economie. En van een groeiende economie profiteren alle Duitsers indirect mee.

Het nadeel is dat mensen met een laag inkomen relatief meer afdragen dan mensen met een hoog inkomen. Het absolute maandbedrag is immers voor iedereen hetzelfde. Prognoses gaan ervan uit dat mensen met een bruto jaarinkomen lager dan 50.000 euro nadeel ondervinden van dit systeem. In dit verband is al gesproken van "herverdeling van onder naar boven". De door de CDU voorgestelde oplossing hiervoor - minder draagkrachtige mensen worden gecompenseerd via een belastingteruggave - wordt door critici afgedaan als onhaalbaar. Omdat de christen-democraten zich namelijk ook hard maken voor een fikse belastingverlaging, zou er een financieel tekort van een slordige 30 miljard ontstaan in de gezondheidszorg. Uitgerekend de Beierse zusterpartij van de CDU, de CSU, is fel gekant tegen een herverdeling van de kosten via de belasting. De CSU streeft naar financiering van de zorg door middel van inkomensafhankelijke premies, verdeeld over diverse schalen. De verdeeldheid tussen CDU en CSU is van groot belang met het oog op de Bondsdagverkiezingen van 2006. Aangezien de partijen bij verkiezingen traditiegetrouw een lijstverbinding met elkaar aangaan, zullen zij het op betrekkelijk korte termijn eens moeten worden over een gezamenlijk concept. Volgens politieke waarnemers staat of valt de geloofwaardigheid van Angela Merkel als CDU-leider met haar vermogen om de door haar sterk bepleite gezondheidspremie door te zetten, terwijl CSU-leider en voormalig kanselierskandidaat Edmund Stoiber dit plan resoluut heeft afgewezen.

Nederland: basisverzekering

Als compromis tussen de gezondheidspremie van de CDU en de burgerverzekering van SPD en Die Grünen kan de basisverzekering worden beschouwd, die minister van Volksgezondheid Hans Hoogervorst (VVD) op 1 januari 2006 in Nederland wil invoeren. De wettelijk verplichte premie vervangt het huidige ziekenfonds en de particuliere verzekering en gaat aanvankelijk naar schatting 1100 euro per jaar bedragen - ongeacht het inkomen, zoals de CDU in Duitsland voorstaat. Tegelijkertijd moet de Nederlander ook nog een inkomensafhankelijk bedrag betalen aan de zorgverzekeraars - zoals rood-groen dat wil voor de Duitsers. Andere 'rood-groene' elementen van de basisverzekering zijn het feit dat de Nederlandse werkgever blijft meebetalen aan de premie van zijn personeel en dat zorgverzekeraars niemand als klant mogen weigeren op basis van een verhoogd gezondheidsrisico. Het 'CDU-element' bestaat uit de geplande zorgtoeslag: kinderen tot achttien jaar en minder draagkrachtige personen worden via de belastingopbrengsten gecompenseerd.

Mark Schenkel studeert geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb.