En dat is acht!
Kan Schröder nog op steun eigen fractie rekenen?

Sinds Schröder in 1998 het roer van Helmut Kohl overnam, heeft hij een reputatie opgebouwd als een kanselier die er niet voor terugdeinst om het paardenmiddel van de Rücktrittsdrohung toe te passen en zo de rood-groene meerderheid in de Bondsdag op de lijn van zijn regering te dwingen. Deze methode heeft zich tot nu toe als uiterst effectief bewezen. De vraag is echter, of dat zo zal blijven. Het middel lijkt inmiddels aan inflatie onderhevig. En dat terwijl Schröder voor het behoud van het kanselierschap de komende maanden is aangewezen op de steun van de voltallige fracties van de coalitiepartijen.

"Als we vandaag geen meerderheid behalen, loopt dat uit op het einde van de coalitie". Met deze dreigende woorden richtte partijvoorzitter Gerhard Schröder zich op 26 september tot zijn eigen SPD-fractie, kort voordat de Bondsdag over het wetsvoorstel voor de hervorming van de gezondheidszorg zou stemmen - het eerste deel van Schröders Agenda 2010 dat ter goedkeuring werd voorgelegd aan het parlement. Met zijn onheilspellende boodschap bereikte de kanselier zijn doel, namelijk een rood-groene meerderheid in de Bondsdag: van de 574 uitgebrachte stemmen waren er 297 afkomstig van de regeringspartijen SPD en Die Grünen, negen meer dan het minimaal vereiste aantal van 288. Op het eerste gezicht was het opmerkelijk dat Schröder zich bereid had getoond om zelfs met het einde van de coalitie te dreigen, om de eigen meerderheid af te dwingen. Het wetsvoorstel voor de gezondheidszorg werd in de Bondsdag immers ondersteund door de christen-democraten, die een grote bijdrage hadden geleverd aan de totstandkoming van het wetsvoorstel. Deze steun leverde een zeer ruime meerderheid op.

 Bij nader inzien was de christen-democratische steun echter precies de reden waarom Schröder een rood-groene meerderheid eiste. De stemming van 26 september was pas de eerste in een rij van beslissingen die de Bondsdag de komende maanden moet nemen over de hervormingsplannen van de regering. De eerstvolgende stemming vindt plaats op 17 oktober. Dan beslist de Bondsdag over een deel van de zogeheten Hartz-Reform, die voorziet in de hervorming van het stelsel van werkloosheidsuitkeringen. Daarbij kan Schröder niet langer rekenen op de steun van de CDU/CSU, die de samenwerking op het terrein van de gezondheidszorg heeft bestempeld als "eenmalig". Dat betekent dat de regering vanaf nu op haar eigen meerderheid in het parlement is aangewezen om wetsvoorstellen door te voeren.

Deze meerderheid is uiterst krap. De Bondsdag telt momenteel 603 leden, waarvan 306 afkomstig zijn van de regeringspartijen SPD en Grünen. Dat betekent dat de zogeheten Kanzlermehrheit (de minimale meerderheid van volksvertegenwoordigers die de kanselier steunen) bij 302 ligt. Met andere woorden, vijf dissidenten zijn reeds voldoende om een wetsvoorstel te blokkeren en de regering van haar geloofwaardigheid te beroven - ervan uitgaande dat de oppositie tegenstemt. Dit scenario is niet denkbeeldig: op 26 september brachten zes SPD-afgevaardigden een 'Nee' uit. Gebeurt dat op 17 oktober wederom, dan zou dat in theorie voldoende zijn om de regering-Schröder in een ernstige crisis te storten. Vandaar dat de kanselier op 26 september zo ver ging om een eigen meerderheid af te dwingen: de stemming over de hervorming van de gezondheidszorg was een generale repetitie voor 17 oktober, wanneer rood-groen er alleen voor staat. Voor alle zekerheid dreigde Schröder op 30 september nog maar een keer met aftreden, mocht het op 17 oktober mislopen. Daarmee bracht hij de teller op acht.

Laf
De kanselier wordt in zijn dreigementen aan het adres van de dissidenten binnen de SPD-fractie terzijde gestaan door de partijtop. Fractievoorzitter Franz Müntefering en Generalsekretär Olaf Scholz hebben de afgelopen weken geen mogelijkheid onbenut gelaten om de tegenstemmers af te schilderen als onsolidaire figuren, die met hun zelfzuchtige optreden het partijbelang in gevaar brengen. Volgens Scholz heeft de SPD-fractie de plicht om voor de hervormingsplannen van de regering te stemmen, aangezien deze zijn gebaseerd op de Agenda 2010, die tijdens de Sonderparteitag van de SPD in juni in zijn geheel is aangenomen. Müntefering koos voor de directe aanpak en omschreef zijn fractiegenoten als "laf". Met dergelijke uitlatingen tracht hij de dwarsliggers onder morele druk te zetten: een handjevol fractieleden dat het verpest voor de rest, voor de regering, ja voor het hele land. Als rood-groen niet regeert, doen de FDP en CDU/CSU het wel en daarmee zou Duitsland pas echt ver van huis zijn, zo is de redeneertrant.

Een veelgehoord argument van de dissidenten luidt daarentegen dat een volksvertegenwoordiger in eerste instantie verantwoording heeft af te leggen tegenover de kiezers en niet tegenover een abstract partijbelang. De geplande hervormingen zouden onderdeel uitmaken van een Sozialabbau waar de tegenstemmers geen verantwoordelijkheid voor wensen te dragen. De bezuinigingen op het terrein van de sociale zekerheid zouden in strijd zijn met de principes van de sociaal-democratie.

Het geldt als onwaarschijnlijk, maar niet als volstrekt denkbeeldig, dat het zestal dissidenten Gerhard Schröder binnenkort tot een vroegtijdige pensionering als kanselier zal dwingen. Daarvoor hoeven zij op 17 oktober niet eens tegen de rood-groene voorstellen te stemmen. Mochten de plannen worden aangenomen, dan worden zij naar alle waarschijnlijkheid in de Bondsraad geblokkeerd door de CDU/CSU. Vervolgens moet er onderhandeld worden tussen regering en oppositie om een nieuw voorstel in de Bondsdag in te dienen dat de handtekening van de christen-democraten draagt. Zo'n aangepast voorstel zou het voor de dissidenten ongetwijfeld nog moeilijker maken om vóór te stemmen. Tel daarbij op de onvrede over Schröders disciplinerende dreigementen en een handvol tegenstemmen is het resultaat. Mocht het daadwerkelijk zover komen, dan rest Gerhard Schröder maar een ding: de daad bij het al zo vaak herhaalde woord voegen.

Mark Schenkel is student Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb. Momenteel studeert hij aan de Humboldt Universität in Berlijn.

Lees meer over Schröders hervormingsplannen in het dossier over de economische hervormingen

Frankfurter Rundschau
Wie viel Staat braucht der Mensch?