Verdeeld over het herenigde Duitsland 
Gemengde gevoelens op 'Herenigd, maar verdeeld gebleven'

Het verdwijnen van de Muur en het herstel van de Duitse eenheid hebben zich ruim twaalf jaar geleden voltrokken, maar het verenigingsproces is nog altijd niet voltooid en verloopt moeizaam. De euforie van de Wende vervloog spoedig en maakte plaats voor teleurstelling. Veel Oost-Duitsers kregen last van Ostalgie; ze verlangden terug naar de geborgenheid van de DDR, waar iedereen werk had en het leven overzichtelijk was. Die houding stuitte in West-Duitsland op onbegrip. Het woord Jammerossi ontstond.

Dialect

Willy Brandts uitspraak uit 1989 dat "nu naar elkaar toe groeit, wat bij elkaar hoort" wordt echter langzaam werkelijkheid. De grote golf van solidariteit, die in augustus de slachtoffers van de overstromingen van de Elbe bereikte, kwam ook uit West-Duitsland en een maand later verloor de Oost-Duitse PDS, de partij die communistische SED opvolgde, bij de verkiezingen voor de Bondsdag. De tegenstelling tussen Ossi en Wessi lijkt aan betekenis te verliezen.

Vooral jonge mensen willen hun DDR-verleden achter zich laten, willen daarmee niet geconfronteerd worden en verhuizen vaak naar West-Duitsland. Dat heeft twee voordelen. In West-Duitsland zijn de lonen hoger en men is niet langer een betreurenswaardige Ossi . Maar pijnloos verloopt dit ontkoppelingsproces niet. Jana Hensel, geboren in 1976 in Leipzig, heeft hierover geschreven in het onlangs verschenen Zonenkinder. Daarin vertelt ze: "Mijn Saksische dialect had ik afgeleerd. Niemand kon hiervan nog iets merken. Maar zeldzaam genoeg stemde het me toch telkens weer treurig als iemand geloofde dat ik uit Neurenberg kwam of uit Sleeswijk-Holstein." Bestaat er toch zoiets als een DDR-identiteit, die zelfs jongeren niet kunnen of willen opgeven?

Verdeeld
Deze en andere vragen kwamen aan bod tijdens het congres dat het Duitsland Instituut op zaterdag 16 november organiseerde in het Amsterdamse Felix Meritis. 'Herenigd, maar verdeeld gebleven' luidde de titel. Na een dag discussie kon die ook omgedraaid worden: Verdeeld over het herenigde Duitsland, want de meningen van de wetenschappers, schrijvers, journalisten en politici uit Duitsland liepen nogal uiteen.

Neem de vraag van de DDR-identiteit. CDU-politica Vera Lengsfeld, tot 1983 lid van de communistische SED, waarna ze zich openlijk tegen het regime keerde, bestrijdt het bestaan van een DDR-identiteit, althans bij de bevolking. "De SED had die identiteit destijds graag gewild, maar ten tijde van de DDR luisterde de jeugd naar westerse muziek en bij grote voetbalevenementen kozen de Oost-Duitsers partij voor het elftal van de Bondsrepubliek. DDR-identiteit is iets dat pas na de val van de Muur is ontstaan en dat de mensen wordt aangepraat door de PDS."

"Ook Ostalgie", zegt ze, "is door toedoen van de PDS ontstaan. Het DDR-verleden wordt geïdealiseerd in de zin van: niet alles was slecht. Maar met de troosteloze realiteit van de DDR heeft dit weinig te maken."

Erfenis

Bij de vraag naar de erfenis van de DDR, een van de themas van het congres, wees Stölzl op de eenzijdige bevolkingsopbouw in Oost-Duitsland. Aristocratie en burgerlijke elite verlieten de DDR voor de bouw van de Muur en in de jaren zeventig/tachtig vertrokken onafhankelijk denkende dichters en intellectuelen of werden verdreven. In de DDR bleven degenen die afhankelijk waren van de overheid of die geloofden in een autoritaire staat. Het gevolg is dat er nu veel te weinig ondernemers zijn in Oost-Duitsland. "Er moet", aldus Stölzl, "weer een normale bevolkingspiramide komen."

De grote vraag is: Hoe? Een weerkerend onderwerp was de groeiende stroom Oost-Duitsers die hun heil in het westen zoeken. Vorig jaar verhuisden een kleine honderdduizend Oost-Duitsers, veelal jonge mensen. Is dat erg? Ja, zegt de ene Duitse econoom, want deze exodus en de vergrijzing van de resterende bevolking remmen de economische ontwikkeling van Oost-Duitsland verder af en dit verhindert weer de komst van ondernemers. Is niet erg, zegt een andere econoom, want de markt zal ook dit probleem oplossen.

Pioniersgeest

Daarbij komt dat de economische groei in het oosten nu al vijf jaar geringer is dan in het westen. "De pioniersgeest die na 1990 in de nieuwe deelstaten bemerkbaar was, is verdwenen", zegt Andre Stahl, redacteur economie bij DPA in Berlijn.

'Twaalf jaar integratie van 'Ossis' en 'Wessis' in Duitsland' luidde de ondertitel van het congres en verschillende sprekers zagen tekenen dat deze integratie zich nu langzaam voltrekt. Lengsfeld: "De Ostalgie verdwijnt en de oude regionale verschillen in Duitsland, Saksen en Thüringen tegenover Noord-Duitsland bijvoorbeeld, keren terug." Ook Stölzl meent dat het federale systeem met zijn verschillende Duitse stammen zal zegevieren: "De oude Duitse cultuurnatie heeft zich kunnen handhaven, waarbij niet Oost tegen West concurreert maar Leipzig tegen München."

En de DDR-cultuur? De nog jonge Berlijnse schrijver Falko Hennig heeft daarover een duidelijke mening: "Die cultuur vond in het westen plaats, kijk maar naar de literatuur. De Oost-Duitsers konden pas na de Wende hun eigen literatuur lezen."

"Ja", zegt zijn oudere collega Sparschuh, "in de jaren zeventig en tachtig verdween eigenlijk de DDR-cultuur en ontstond er een gemeenschappelijk Duitse cultuur." En dat kan betekenen dat de woorden Ossi en Wessi weer uit de Duitse taal verdwijnen.

Jan Luijten is journalist en heeft in het verleden geschreven voor de Volkskrant.

Klik hier voor een uitgebreid verslag van de verschillende discussies