'Frau Antje und Herr Mustermann' door Dik Linthout
'De' Nederlanders en 'de' Duitsers

Daarbij beperkt hij zich niet tot de door de oorlog en bezetting bepaalde emotionele afkeer van het kleine Nederland van haar relatief ongeïnteresseerde en vaak ook onwetende, grote Duitse buurman, ook al zet de bittere herinnering aan de Tweede Wereldoorlog de grondtoon. Dat is begrijpelijk en komt overeen met hetgeen ik als forens tussen de beide culturen jarenlang heb waargenomen.

 Linthout doet de moeite uit de verschillende historische ontwikkelingen van beide landen in politiek, economisch, sociaal en cultureel opzicht, verklaringen te vinden voor het anderszijn en niet noodzakelijk het beter of slechter zijn. Aan de ene kant een reeds vroeg burgerlijke samenleving van calvinistisch-pragmatische aard, met al haar religieuze en levensbeschouwelijke groeperingen die van oudsher op consensus waren aangewezen. Aan de andere kant een feodaal gevormde Vielstaaterei met een gezagsgetrouw karakter, die Geist en Macht uit elkaar dreef en de burgers in de innerlijkheid drong. Welbeschouwd is dit waar. Aan details bestaat in dit historisch overzicht geen gebrek (de Nederlandse versie uit 2000 is nog uitvoeriger). Er is bijvoorbeeld een grote mate van nieuwsgierigheid vereist om de dynastieke verbindingen tussen Nederland en Duitsland te begrijpen.

De auteur laat er geen twijfel over bestaan dat de Bondsrepubliek - ook de verenigde - een betrouwbare en democratische rechtsstaat is geworden. Duitsland is echter ook een op ontelbare wetten en voorschriften gebaseerde staat, waar verhoudingsgewijs lichte vergrijpen bij aangifte behandeld moeten worden. Dit in tegenstelling tot Nederland. En ook de constatering dat het federale gerechtshof dikwijls een belangrijkere rol speelt dan het wetgevende parlement, kan men niet ontkennen. Een vergelijkbaar instituut bestaat in Nederland niet. Er worden echter geen vragen gesteld over zaken die nog niet geheel duidelijke zijn, zoals de gemoedstoestand van de Nederlandse consensusnatie na de schok die Pim Fortuyn heeft teweeggebracht. Het blijft nuchter.

De vele vergelijkingen op het terrein van het alledaagse leven werken verhelderend. Zij zijn ten dele echter enigszins overtrokken: "Omdat Nederlanders hun hele leven lang al aardig en vriendelijk moeten zijn, dezelfde mening moeten hebben respectievelijk bereid moeten zijn compromissen te sluiten, doet het goed om voor de afwisseling vernietigend toe te slaan... Vandaar het aanhoudende succes van bordspellen als Risk en Monopolie... In Duitsland daarentegen werd het Greenpeace-spel 'No time to waste' in 1994 Spel van het Jaar... Degene die aan zet is, mag een beetje 'de wereld verbeteren'... Dergelijke op samenwerking gerichte spellen zijn zo populair omdat Duitsers in het dagelijks leven veel meer bereid zijn conflicten uit te vechten en minder bereid zijn tot het sluiten van compromissen". Zo eenvoudig zijn de zaken echter niet - nog afgezien van de populariteit van Monopolie in Duitsland. Dat in Nederland "anders dan in Duitsland mondelinge afspraken, die in het bijzijn van derden worden gemaakt, evenveel waard zijn als schriftelijke" durf ik te betwijfelen. En: de Duitse Herr Professor is een zeldzame verschijning geworden, terwijl het zoenen als begroeting van een bekende volledig geaccepteerd is.

Dit zijn echter details, die de aandacht niet mogen afleiden van de essentie van het anderszijn op basis van verschillende historische uitgangspunten en ontwikkelingen. 'Nederland voor Duitsers', zoals de ondertitel van de in september 2002 bij de Berlijnse uitgever Ch. Links Verlag verschenen vertaling luidt, is een informatief en lezenswaardig boek.

Kathinka Dittrich van Weringh was directeur van het Goethe-Institut in Amsterdam en Moskou. Later werd ze Kulturdezernentin van de stad Keulen (wethouder van Cultuur). Tegenwoordig werkt ze als cultureel adviseur en organiseert culturele projecten in tal van landen.