(24 februari 2003) De mededeling dat ik de wintermaanden in Berlijn wilde doorbrengen werd door mijn vrienden beantwoord met bezorgde blikken. Winter in Berlijn staat voor koud, donker en lang. Voor mij gaat er echter niets boven de felle roze, groene en gele façades van de vooroorlogse huizen in Prenzlauer Berg, die schril afsteken tegen de knalblauwe winterlucht en de vervallen grauwe gebouwen die nog niet van een nieuwe verflaag zijn voorzien.
van Katja Geelhoed
Nu ligt de wijk Prenzlauer Berg mij sowieso na aan het hart, omdat ik een aanzienlijk deel van mijn studie geschiedenis heb gewijd aan Oost-Duitse schrijvers en kunstenaars, die hier in de laatste twee decennia van de DDR het repressieve cultuurbeleid van de communistische partij (SED) probeerden te ontwijken. Zij presenteerden hun werk in provisorisch en buiten alle officiële kanalen om vervaardigde tijdschriften, lazen voor in privé-woningen en exposeerden in gekraakte panden. Zo ontstond een 'tweede cultuur', die door het regime streng in de gaten werd gehouden, maar, zolang kritiek binnen de perken bleef, oogluikend werd toegestaan.
Hoofdpersoon van mijn afstudeerscriptie was de dichter Uwe Kolbe (1957), één van de kritischere geesten uit deze alternatieve kringen. Net als veel andere representanten van de 'tweede cultuur' maakte Kolbe deel uit van een generatie die in de DDR was geboren en niet alleen opgroeide met de Muur, maar ook van jongs af aan werd onderworpen aan de ideologische indoctrinatie door de SED. De beperkingen van het leven in de DDR waren voor deze generatie vanzelfsprekend. Maar soms blijkt een eenvoudige vraag genoeg om deze vanzelfsprekendheid te doorbreken. Zo werd Kolbe ooit door een vriend verzocht in gedachten de grauwe Gründerzeitfassaden om zich heen in te kleuren. Met deze simpele voorstelling viel voor Kolbe de vanzelfsprekendheid van de grauwe DDR weg en werd de normaliteit van zijn leven in twijfel getrokken. Het kon dus ook anders. Kolbe verruilde in 1987, nadat hij het socialistische ideaal steeds meer had losgelaten, Oost-Berlijn voor een leven in het Westen.
Toen ik in 1999 bij een bezoek aan de huiscolumniste van het Duitslandweb voor het eerst door Prenzlauer Berg liep was het alsof ik in de tijd was teruggeplaatst. Met een koude rilling liep ik 'door de Muur heen', bewonderend stond ik voor de Gethsemanekirche (een van de bolwerken van burgeroppositie in de maanden voor de val van de Muur), elk binnenhof leek deel uitgemaakt te hebben van het alternatieve culturele netwerk en met een beetje inlevingsvermogen zag ik achter de ramen jonge schrijvers en kunstenaars, die elkaar hun nieuwste werk voorstelden. Dat alles onder het toeziend oog van een Stasi-medewerker die met een krant onder zijn arm nonchalant de straat op en neer liep. Historische sensatie heet dat, is mij tijdens mijn studie verteld, een kwaal waar historici onvermijdelijk aan schijnen te lijden.
Inmiddels kijk ik niet meer op van de Oost-Duitse restanten in Prenzlauer Berg. Achteloos stap ik over waar ooit de Muur heeft gestaan, tijdens een concert in de Gethsemanekirche heb ik het vooral koud en ik moet door iemand anders gewezen worden op de ironie van de lange rij wachtenden onder het plakkaat van de film Good Bye Lenin bij Kino International, één van de oude Oost-Berlijnse bioscopen. Prenzlauer Berg is voor mij van een historische coulisse tot een woonomgeving geworden. Maar als ik op een stralende winterdag als vandaag door 'mijn' buurt loop, is Prenzlauer Berg als een kleurplaat die steeds verder wordt ingekleurd. Dan zijn de straten waar ik doorheen loop weer de straten van Kolbe. En is de vrijheid te gaan en staan waar je wilt heel even minder vanzelfsprekend. De lik verf over de huizen in Oost-Berlijn heeft zo geenszins de geschiedenis weggepoetst. De geschiedenis ligt voor mij ook in het gerenoveerde Prenzlauer Berg nog steeds op straat.
Katja Geelhoed is historicus en werkte eerder voor het Duitsland Instituut Amsterdam en de VPRO. Momenteel verblijft ze als freelance vertaler en journalist in Berlijn.
Reacties
Geen reacties aanwezig