'Een NPD-advies maakt je nog geen nazi'
Duitsland wil beïnvloeding kiezer met Stemwijzer vermijden

StemWijzer Duitsland, de Nederlandse variant van de Wahl-O-Mat, geeft de stemadviezen gewoon online weer. Nederlanders die de StemWijzer Duitsland hebben ingevuld, kregen vaak tot hun eigen verrassing het advies Die Linke te gaan stemmen, de omstreden Duitse socialistische partij, die mede is voortgekomen uit de communistische partij van de DDR. “Ik schaam me dood”, aldus een Nederlandse deelneemster. “Ik zou die partij nooit kiezen.”

De Duitse liberalen komen als tweede uit de bus bij de StemWijzer Duitsland. Beide partijen staan in de laatste Duitse peilingen veel lager, op respectievelijk rond 11 en 13 procent. “Maar dat zegt natuurlijk niets”, zegt Jochum de Graaf van het IPP, bedenker en maker van de Nederlandse en de Duitse stemwijzers. “Het aantal deelnemers aan de StemWijzer Duitsland is niet representatief en we weten ook niet wat hun achtergrond is.”

Kiezers beïnvloeden

Of Die Linke en de FDP het in de Duitse Wahl-O-Mat ook buitenproportioneel goed doen, valt niet te achterhalen. De Bundeszentrale für politische Bildung (BPB) die de Wahl-O-Mat beheert, maakt niet bekend wat de Duitse adviezen zijn. “Wij zijn een overheidsinstelling. We vallen direct onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarom moeten we elke schijn van politieke beïnvloeding vermijden”, zegt Daniel Kraft, persvoorlichter van de BPB. “Als we de resultaten publiceren, kunnen mensen dat opvatten als representatieve verkiezingsprognose.”

In Duitsland ligt politieke beïnvloeding een stuk gevoeliger dan in Nederland. Zo mogen een week voor de verkiezingen in Duitsland geen peilingen meer worden gehouden. De eerste exit-polls op de verkiezingsdag zelf mogen pas na het sluiten van de stembureaus om 18.00 uur openbaar worden gemaakt. Dat is wettelijk zo vastgelegd.

“Het is in Nederland ondenkbaar peilingen te verbieden”, aldus De Graaf van het IPP. Maar ook Nederland kent de kritiek dat de Stemwijzer de kiezer zou beïnvloeden. “Daarom voegen we sinds 2006 de motivaties van de partijen op de stellingen toe”, zegt De Graaf. “Sindsdien is de kritiek verstomd.” De Duitsers doen dat ook, maar pas aan het eind van de Stemwijzer. Je kunt tijdens het invullen dus niet even kijken wat welke partij vindt.

Zwevende kiezer

Een Stemwijzer laat volgens De Graaf vooral zien welke partijen het hardst trekken aan de zwevende kiezer. “Dat zie je terug in de resultaten. Dat zijn de partijen die zich het meest profileren in de campagnes en vaak ook de fermere standpunten hebben.”

Bij de Europese Verkiezingen waren dat in Nederland GroenLinks en de PVV, bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen het CDA en de SP. “Maar de Stemwijzer komt nooit in de buurt van een verkiezingsuitslag. Het is dus echt iets anders dan een peiling,” aldus De Graaf.

Juist daarom maakten verschillende Duitse partijen in 2002 bezwaar toen de resultaten van de Wahl-O-Mat nog wel werden getoond. “Zij vonden het problematisch dat over de grootte van de partijen werd gediscussieerd en niet over de inhoud”, aldus Kraft van de BPB. “Daarna hebben wij ons afgevraagd: wat is het interessante van de stemwijzer voor ons? Dat is politieke bewustwording. Het is dus geen adviesinstrument. Wij willen er vooral jongeren mee bereiken en die stimuleren om te gaan stemmen.”

Extreemrechts

Dit jaar stond niet alleen mogelijke beïnvloeding van kiezers ter discussie. Ook lag de toevoeging van extreemrechtse partijen aan de Wahl-O-Mat gevoelig bij de BPB. Die was onvermijdelijk na een gerechtelijke uitspraak in Beieren, volgend op de klacht van een kleine Beierse partij die zich benadeeld voelde omdat ze niet in een deelstaatstemwijzer was opgenomen. De rechter gaf de partij gelijk.

Dat leidde ertoe dat de BPB nu alle 27 partijen die meedoen aan de Bondsdagverkiezingen in de nationale Wahl-O-Mat moest opnemen – ook al halen alleen de grote vijf – CDU/CSU, SPD, FDP, Grüne en Die Linke – de kiesdrempel van 5 procent. Dit ging niet van harte, zoals uit het commentaar op de site van de Wahl-O-Mat blijkt.

De extreemrechtse NPD, zo legt de BPB uit, heeft op het eerste gezicht hele acceptabele standpunten over kernenergie of gezinsbeleid. Maar wat in de stellingen van de Wahl-O-Mat niet naar voren komt, is de racistische of nationalistische motivatie van die standpunten. Zo kan de NPD toch nog aardig hoog uitkomen in het partijenrijtje van een geheel niet extreemrechtse kiezer.

De BPB benadrukt dat zo’n uitslag de kiezer nog geen nazi maakt. Net zo min maakt een Linke-advies de Nederlandse deelnemer aan de StemWijzer Duitsland een verstokte communist. Wellicht dat de makers het daarom gemakkelijk hebben gemaakt dit probleem te omzeilen: vink in het partijscherm na de stellingen alleen die partijen aan die je in het resultaatscherm terug wilt zien.