Zwart-Groen
Verkiezingsblog Jacco Pekelder

München, 13 september 2005

Op woensdag doet de internationale waarnemersgroep München aan. Beieren is al sinds eind jaren vijftig stevig in de greep van de Christlich Soziale Union. Onafgebroken heeft de CSU daar een absolute meerderheid. Dat de ‘Schwarzen’ al zo lang aan de macht zijn, blijkt niet iedereen in de Beierse hoofdstad lekker te zitten. Dat is niet zo verwonderlijk, want even onafgebroken zijn in München de sociaal-democraten aan de macht. En Die Grünen staan er ook hun mannetje. Of beter gezegd: hun vrouw, want later op de dag zal blijken dat de beste sprekende Duitse politicus van dit moment geen man maar een vrouw is. Ik ben benieuwd wie nu al kan raden wie ik bedoel. Angela Merkel is het in ieder geval niet.

Ook sommige van de waarnemers zetten vraagtekens bij de CSU. Dat blijkt ’s ochtends tijdens een gesprek met Andreas Kießling, politicoloog en CSU-expert bij de Max Planck Gesellschaft. Allereerst is daar de bijzondere positie van de CSU, als vaste Beierse partner van de CDU. De partijen beconcurreren elkaar niet op elkaars terrein; de CDU blijft met andere woorden uit Beieren weg. Onze Chinese collega vraagt zich af waarom die partijen niet fuseren.

Kießling legt uit dat de hele Duitse christen-democratie en niet alleen de CSU van de bestaande situatie profiteert. Enerzijds kan de CSU de Beierse belangen op bondsniveau veel beter behartigen door de link met de CDU – het geeft Beieren een wat bevoorrechte positie in de Bond, vooral als de CDU aan de macht is. Anderzijds kan de christen-democratie in Duitsland via de CSU op meer Beierse stemmen rekenen door de band die is ontstaan met Beierse chauvinisme. Daardoor is het voor de CDU makkelijker de macht te veroveren en te behouden.

Het bevalt de politicologen in onze groep maar matig dat er nooit machtswisselingen in de Zuid-Duitse deelsstaat plaatsvinden. Volgens de theorie is een politiek systeem waarin geen machtswisseling voorkomt, een voorbeeld van een ‘defecte democratie’. Een collega uit Zuid-Korea brengt fijntjes in herinnering dat juist Duitse politicologen haar land, lange tijd een soort eenpartijstaat, vaak beschreven als zo’n slechte democratie. Misschien hadden ze beter naar Beieren kunnen kijken! Besmuikt gegrinnik is het antwoord.

Volgens Kießling vormen deze verkiezingen ook de afronding van een bijzondere fase in de Duitse politiek. De CSU had sinds kort na Kohls verkiezingsnederlaag in 1998 als kleinere partner toch de grootste macht binnen de Duitse christen-democratie. Door dat verlies en vooral door de affaire rond illegale donaties uit het tijdperk-Kohl lag de CDU lange tijd met zichzelf overhoop. De CSU reageerde daarop zowel tactvol als tactisch: zonder zich te buiten te gaan aan Schadenfreuden, deed haar leider, de Beierse minister-president Edmund Stoiber, met succes een gooi naar het christen-democratische leiderschap. Het hoogtepunt kwam in 2002 toen hij met grote instemming van de CDU, kanselierskandidaat tegenover Schröder werd. Het verval zette natuurlijk na de nederlaag in: sindsdien heeft Merkel haar leiderschap juist aan de CSU weten op te dringen. Bovendien verliest Stoiber flink aan populariteit in Beieren, sinds hij in 2003 begonnen is impopulaire bezuinigingsmaatregelen te nemen.

Het is nu de vraag hoe het verder moet na de verkiezingen. Zal Stoiber naar Berlijn gaan om bijvoorbeeld minister van Financiën of van Buitenlandse Zaken te worden? Kießling denkt van niet. Als minister-president kan Stoiber veel makkelijker de koers van de regering beïnvloeden. Via de CSU-delegatie in de Bondsdag en de Beierse stem in de Bondsraad, de deelstatenkamer in het parlement, kan hij immers alle ongewenste maatregelen blokkeren. Het verhaal gaat dat in het tijdperk-Kohl niet de legendarische Beierse minister-president Franz Josef Strauß, maar diens toenmalige kabinetsvoorzitter Stoiber, voortdurend vanuit München de teugels aantrok om de bondsregering kort te houden.

Op gaat het naar de late lunch in een andere vleugel van het prachtige gebouw van de Max Planck Gesellschaft (waar wordt wetenschappers in Nederland zo’n superwerkomgeving geboden?). We krijgen een juweel van een wortelsoep en een bord vol Wiener Schnitzel. Dat is kalfsvlees, leer ik nu, anders dan een Schnitzel auf Wiener Art: dat is varkensvlees. Het is weer meer dan teveel. De aardappelpartjes laat ik daarom staan, maar dat kalf mag niet voor niets gestorven zijn. ’s Avonds zal er nog lam op het menu staan: moge Volkert van der G. me vergeven.

Weblog 13 september deel II >>