'Oost-Duitse jeugd is na eenwording alleen gelaten'
Klaus Schröder duidt de opkomst van extreem-rechts

Professor Klaus Schröder van de onderzoeksgroep SED-Staat aan de Vrije Universiteit Berlijn gaf afgelopen donderdag een lezing op de Duitse ambassade in Den Haag. In 2004 schreef hij het boek 'Rechtsextremismus und Jugendgewalt in Deutschland. Ein Ost-West-Vergleich'. Hij probeerde donderdag de recent ontdekte neonazi-terreur te verklaren.

Volgens Schröder dateert het huidige rechts-extremisme in Duitsland uit begin jaren ’80. “Toen doken kleine aantallen skinheads op. Tegen het eind van de jaren ’80 was het rechts-extremisme, waar de skinheads voor stonden, in Oost-Duitsland uitgegroeid tot een subcultuur onder jongeren. In West-Duitsland bestond dit soort groepen natuurlijk ook, maar in mindere mate.”

De reden dat het rechts-extremisme in Oost-Duitsland grotere vormen heeft kunnen aannemen dan in West-Duitsland, ziet Schröder voornamelijk in de omgang met het verleden. Waar West-Duitsland haar rol in de Tweede Wereldoorlog in zekere zin heeft geaccepteerd, schoof de DDR die verantwoordelijkheid af. Met de Holocaust hadden de Oost-Duitsers niets te maken, dat waren Hitler en de kapitalisten. De twee Duitse samenlevingen hebben zich anders ontwikkeld: “In West-Duitsland gaan grote delen van de bevolking echt tegen rechts-extremisme in, waardoor ze het vrijwel onmogelijk maken. Neonazi’s kunnen daar alleen ’s nachts te werk gaan. In Oost-Duitsland is zo’n klimaat minder aanwezig.”

Gedesoriënteerd

Volgens Schröder is de periode na de Wende cruciaal geweest in de ontwikkeling van het rechts-extremisme: “Na de val van de Muur waren Oost-Duitse jongeren gedesoriënteerd en stuurloos. Omdat de jongeren toen alleen zijn gelaten, hebben ze een afkeer voor het Westen en hun ouders, die zij als ‘verliezers’ zagen, ontwikkeld. Daaruit is het rechts-extremisme gegroeid.”

Schröder denkt dat Duitsland in de afgelopen jaren in het algemeen te veel op moslim- en links-extremisme gericht is geweest. “Maar dat het rechts-extremisme nog zo ernstig was, had ook ik nooit durven denken,” aldus Schröder over de reeks moorden die drie Oostduitse neonazi’s de afgelopen jaren in heel Duitsland hebben gepleegd.

Een verbod van de rechtse politieke partij NPD ziet Schröder niet als oplossing. In vergelijking met andere Europese landen is rechtse politiek in Duitsland volgens hem zelfs nog onderontwikkeld. “De NPD ondermijnt zeker de grondwet, maar een verbod lost het probleem niet op. De aanslagen zullen blijven.” Bovendien vreest hij dat bij een verbod het rechts-extremisme zich in nog kleinere groepen opsplitst, die door de autoriteiten niet meer te overzien zijn. “Maar aan de andere kant zou het misschien wel goed zijn om een keer te zeggen: ‘tot hier en niet verder’.”

Verkeerde afkomst

Volgens Schröder zijn vooral de gepensioneerden en jongeren uit Oost-Duitsland na de eenwording erop vooruit gegaan. In Oost-Duitsland zijn de pensioenen verviervoudigd en heeft de jeugd meer perspectief. Toch voelen veel Oost-Duitsers zich verliezers. “Dit komt omdat Oost-Duitsland nog steeds financieel afhankelijk is van West-Duitsland. Iedere tweede euro van de Oost-Duitse pensioenen komt uit West-Duitsland.” De mensen in Oost-Duitsland merken weliswaar de economische verbetering, maar zien dat niet als hun eigen verdienste en het draagt daardoor niet bij aan hun gevoel van eigenwaarde, aldus de West-Duitse professor.

Oost-Duitse jongeren hebben volgens Schröder nog altijd het gevoel dat ze de verkeerde afkomst hebben omdat hun ouders in de DDR zijn opgegroeid. Dit gevoel is niet geheel ongegrond, omdat ze door West-Duitsers niet altijd serieus worden genomen. “Dat mag West-Duitsland zich aanrekenen.”

Schröder voorziet wel een verbetering in de toekomst. “Het bewustzijn onder jongeren ‘Duitser’ te zijn in plaats van Oost- of West-Duitser gaat zich de komende jaren zeker sterk ontwikkelen. Toch zal het nog wel twintig jaar duren voordat er in Duitsland niet anders over de verschillen tussen Oost en West wordt gesproken dan over de verschillen tussen Noord en Zuid.”