Krimpende steden en weggegooid geld
Maatschappelijke gevolgen van de val van de Muur

Nu is er kort voor de vijftiende verjaardag van de val van de Muur zowel in het Oosten als het Westen een heftige strijd over losgebrand, of het gigantische project Aufbau Ost, dat de Bondsrepubliek en niet in de laatste plaats de belastingbetaler al sinds 1990 bezighoudt, niet ronduit als mislukt moet worden beschouwd. Sinds 1991 is 1250 miljard euro naar de nieuwe deelstaten afgevloeid – zonder dat het tot noemenswaardige groei heeft geleid. De hulp aan de heropbouw wordt, in plaats van met ‘bloeiende landschappen’, vooral in verbinding gebracht met het miljoenen-bankroet van de afgelopen jaren: 50 miljoen euro ging verloren bij de poging in Brandenburg Cargolifter transportzeppelins te bouwen. Er werd maar één zeppelin gebouwd; nu ontstaat op het grondgebied een bos. 100 Miljoen euro werd gestoken in een uiteindelijk toch niet gebouwde chip-fabriek in Frankfurt an der Oder. 120 Miljoen euro werd geïnvesteerd in een waanzinnig grote renbaan, de Lausitzring. Om onduidelijke redenen rekende men in Niederlausitz, dat ligt in het grotendeels onbewoonde zuiden van Brandenburg, op 120 duizend toeschouwers, voor wie men veertigduizend parkeerplaatsen beschikbaar stelde – en men had eerst maar gewoon het geld neergelegd. Uiteindelijk leverde het project 44 hele arbeidsplaatsen op; bezoekers komen er ook niet.

Bovendien zijn er de getallen, die laten concluderen dat een groot deel van de betalingen aan Oost-Duitsland zijn doel heeft gemist – namelijk, om de mensen, wier socialistische bedrijven nagenoeg allemaal ter ziele gingen, werk te verschaffen. De werkloosheid ligt gemiddeld bij 20 procent; dat is meer dan twee keer zo hoog als in het Westen. Het resultaat: wekenlang verzamelden zich in de zomer tienduizenden ontstemde mensen elke maandag op de marktpleinen van hun woonplaatsen, om te demonstreren tegen het arbeidsmarktbeleid. De in januari in kracht tredende sociale wetgeving onder de titel Hartz IV wordt door veel Oost-Duitsers gezien als nieuwe bestraffing voor hun herkomst. Talrijke volwassenen maakten ook nog eens tijdens de deelstaatverkiezingen in Saksen en Brandenburg van eind september duidelijk, dat ze niks meer zagen in de democratie. Zij stemden op extreem-rechtse partijen of gingen helemaal niet stemmen. Volgens verschillende enquêtes hebben zich sinds de vereniging nog nooit zoveel Oost-Duitsers als verliezers gezien als tegenwoordig. Twee van de drie geloven niet dat de verschillen tussen Oost en West binnen de komende vijftien jaar – dus vóór 2019 – zullen zijn opgeheven. En ook de steun voor de Duitse eenheid neemt weer af, na de stijging van de laatste jaren. Uit een enquête van het onderzoeksbureau Forschungsgruppe Wahlen in Mannheim blijkt dat elke tiende inwoner van de Bondsrepubliek het prima zou vinden als er weer twee Duitse staten zouden bestaan. Wel is het zo dat de meerderheid van degenen die voor een terugkeer naar twee staten zijn niet in het Oosten woont, maar in het Westen. Daar is het 11 procent die dat zegt, in het Oosten 6 procent. Ook vindt één op de twee West-Duitsers dat het Oosten teveel financiële steun ontvangt. Over het algemeen zijn het vooral oudere mensen die positief staan ten opzichte van de Duitse vereniging. Hoe jonger de ondervraagden, hoe sterker de onverschilligheid.

Jeanette Goddar is freelance journalist in Berlijn