"Het was enorm belangrijk zelf te blijven denken"
Interview met Barbara Rein

Hoe heeft u, achteraf gezien, uw leven in de DDR ervaren?
Ik heb een heel beschermde kindertijd beleefd. Door de DDR ben ik sterk maatschappelijk gevormd. Dit valt mij vooral op als ik tegen de huidige consumptiemaatschappij aankijk. Ik ben niet opgegroeid met de gedachte van 'ieder voor zich' die in het Westen normaal is. In de DDR werd er gedacht en gehandeld vanuit het collectief. Ik merk ook dat mijn oudste zoon, die veertien was toen de Muur viel, veel meer van deze gedachte heeft meegekregen dan mijn jongste zoon die toen negen was.

Hoe heeft u de weken vóór de val van de Muur beleefd? Zag u bijvoorbeeld de val aankomen?

Vanaf 1985 leek het wel alsof iedereen zijn hoop had laten varen. Wij voelden ons 'Der dumme Rest'. Maar toen in oktober 1989 treinverkeer naar het Westen mogelijk werd, had ik wel hoop dat er nu iets geweldig ging veranderen. Aan de ene kant was de Muur zo ontzettend onmenselijk dat hij volgens mij niet eeuwig zou kunnen bestaan. Aan de andere kant was iedereen na dertig jaar al zo aan dat bestaan gewend dat het toch onvoorstelbaar was dat de Muur er niet meer zou zijn.

Waar was u toen de Muur viel? Wat heeft u gedaan toen u het had gehoord?
Op de avond van 9 november zat ik 's avonds thuis met mijn familie voor de tv. Ik kon het eigenlijk nog niet geloven, maar ik was wel heel blij. Omdat ik enkele jaren eerder het Westen al had mogen bezoeken, hebben we die dag niet alles laten staan om er meteen naartoe te gaan.

Kunt u uw eerste ervaring met het Westen na de val van de Muur beschrijven?
Enkele dagen na de val van de Muur zijn we met de kinderen naar Oost-Berlijn gegaan. In eerste instantie was het belangrijkste om vrienden en familie uit het Westen weer terug te kunnen zien.

Al snel was er sprake van het idee om Oost en West weer te verenigen. Was u hier voorstander van of zag u meer in een zelfstandig Oost-Duitsland?
Voor mij was het vanaf het begin duidelijk dat er geen andere optie bestond dan een verenigd Duitsland. Het systeem was failliet en een zelfstandige toekomst was niet mogelijk geweest.

Toen eenmaal duidelijk was dat vereniging plaats ging vinden geloofde u toen in de blühende Landschaften die Kohl beloofde? Is deze belofte naar uw idee ook waargemaakt?
Wij hebben op het moment van de hereniging met zijn allen de economische feiten meesterlijk verdrongen. Het was een moment van vreugde en het was ook belangrijk om dit te vieren. Hoewel ik in het begin Kohl nog geloofd heb, werd al snel duidelijk dat het zorgen voor 'bloeiende landschappen' makkelijker gezegd was dan gedaan.

Is uw leefsituatie voor uw gevoel beter of juist minder geworden na de val van de Muur?
Ik geniet nu van de diversiteit die in de DDR totaal niet bestond. Ik geniet van het nemen van beslissingen qua reizen, familie en vrije tijd. Bovendien is het mij gelukt een leuke baan te krijgen.

Wat heeft u terugkijkend op de afgelopen vijftien jaar, dus na de val van de Muur, als het meest positieve ervaren? En aansluitend hierop, wat als het meest negatieve?

Het meest positieve is voor mij die diversiteit geweest. Maar de keerzijde hiervan is dat ik in de westerse consumptiemaatschappij het idee heb dat ik veel tijd aan overbodige dingen moet besteden. Ik moet beslissingen nemen bij het boodschappen doen, ik moet tussen verschillende verzekeringen kiezen. Ik heb nooit keuzevrijheid gekend en soms is dit moeilijk en tijdrovend.

Oost-Duitsers noemen West-Duitsers vaak Besserwessis. Andersom worden de Oost-Duitsers Jammerossis genoemd. Kunt u zich vinden in deze termen ?
Ik zou mezelf zeker geen Jammerossi noemen, maar ik heb er wel begrip voor als mensen teleurgesteld zijn. Mensen die bijvoorbeeld de omgang met keuzevrijheid niet gewend waren en die zich nu, vijftien jaar na de val van de Muur, volkomen teleurgesteld alleen nog maar de goede dingen herinneren. Tegenwoordig hebben mensen geen geld meer om op vakantie te gaan, terwijl er vroeger de mogelijkheid was met het bedrijf waar je werkte naar de Oostzee te gaan. Wat ik zelf wel eens mis, is de manier waarop mensen met elkaar omgingen in de DDR; veel gevoeliger dan nu.

Wat zegt de term Ostalgie u? Hoe staat u hier tegenover?
Je mag nooit vergeten dat we het bij het onderwerp DDR niet alleen maar over een politiek systeem hebben. Veel meer gaat het over het lot en het leven van miljoenen DDR-burgers. Het is duidelijk dat mensen ontzettend veel herinneringen aan het leven in de DDR hebben en daar ook heel veel belang aan hechten. Boos word ik alleen maar om de commercialisering van de Ostalgie.

Uit de verkiezingsuitslagen van Brandenburg en Saksen is gebleken dat de PDS enorm is gegroeid. Denkt u dat dit te maken heeft met een gevoel van terug willen naar de DDR?

Volgens mij heeft het niet zo veel te maken met het terug willen naar de DDR, maar met de teleurstelling in andere partijen. Als mensen op de PDS stemmen, denken ze wellicht dat ze op 'mensen van ons' stemmen. Erger dan het percentage van PDS-stemmers vind ik het hoge percentage thuisblijvers, in vergelijking met de opkomst vroeger in de DDR. Vroeger was het een plicht te stemmen en nu is het een recht. Maar met de lage opkomsten blijkt dat veel burgers niet in het nut van stemmen geloven.

Wat is, hierop aansluitend, uw mening over de grote winst die rechts-radicale partijen hebben geboekt bij de afgelopen deelstaatverkiezingen?
Dit resultaat is gewoon schandelijk. Mensen stemmen extreem-rechts uit het gevoel politici een lesje te leren. Ik vind het vernederend en stom. Een grote massa arbeiders die door de Wende hun status kwijt zijn geraakt en nu werkloos zijn, projecteren hun eigen angsten op de hele samenleving.

De uitspraken van bondspresident Köhler over het verschil tussen Oost en West hebben veel stof doen opwaaien. Hoe ervaart u de regionale verschillen die hij benoemt?

Het getuigt niet van fijngevoeligheid zoiets vlak voor de verkiezingen (in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg en Saksen, red.) te uiten. Ik weet zeker dat hij dit expres gedaan heeft, en dat maakt duidelijk dat er geen begrip voor mensen in het Oosten is. Persooonlijk word ik er niet door geraakt, omdat mijn levensomstandigheden niet erg slecht zijn. Op zich is er natuurlijk ook niets mis met regionale diversiteit maar wat ik wel als negatief beschouw is de ongelijke verdeling van kansen. Kansengelijkheid is in principe niet onmogelijk en waarschijnlijk zelfs snel te realiseren als er keihard en vooral eerlijk aan gewerkt wordt. Tot nu toe worden wij Oost-Duitsers veelal voorgelogen.

Wat is uw mening over het feit dat één op de vier West-Duitsers en één op de acht Oost-Duitsers de Muur het liefst weer terug zouden willen?

Voor veel Oost-Duitsers is het, gezien de slechte levensomstandigheden, waarschijnlijk een vlucht naar het verleden waarin alles goed en iedereen gelukkig was. Tegelijkertijd wordt ook de tijd vóór de Soli-Beitrag (de solidariteitsbijdrage voor de opbouw van het Oosten, red.) geïdealiseerd. Beide houdingen getuigen volgens mij van onzinnig gedrag, omdat het duidelijk is dat de Wende noodzakelijk was. En de economie van de Bondsrepubliek heeft ook zeker kunnen profiteren, omdat op een gegeven moment zeventien miljoen mensen extra West-Duitse producten wilden hebben.

Hoe ziet u de toekomst van Oost-Duitsland ?
Als er hard aan een toekomst voor Oost-Duitsland wordt gewerkt en als de politici in het Oosten hun beloftes nakomen, dan zal het niet erger worden dan het nu al is. Noodzakelijk is dat er eerlijk met burgers om wordt gegaan en dat de verschillen tussen Oost en West worden erkend.

Hoe ziet u uw eigen toekomst in Oost-Duitsland?
De toekomst van mij en mijn gezin is afhankelijk van de grote lijnen die in de politiek zullen worden gevolgd. Desondanks ben ik blij in het Oosten. Bovendien denk ik dat je alleen maar alles achter je kunt laten als je dit op een positieve basis doet. Anders komen alle problemen later weer terug.