De machtsdroom van de milieubeweging
Duitse hoogleraar Radkau over geschiedenis milieuactivisme

De milieutop in Durban was nog niet voorbij, of Canada maakte dinsdag bekend uit het Verdrag van Kyoto te stappen. Daarin werden in 1997 afspraken gemaakt over de vermindering van broeikasgassen. De VS en China, de grootste broeikasproducenten, doen niet mee aan Kyoto, redeneert Canada, en daarom heeft het verdrag geen zin. Het komt Canada daarnaast zelf heel goed uit, luidden de commentaren in de media, omdat het zijn eigen klimaatdoelen niet heeft gehaald. Nu uit het verdrag stappen scheelt het land miljarden aan boetes.

Het is een voorbeeld van de problemen waarmee de milieubeweging wereldwijd kampt. De Duitse hoogleraar Joachim Radkau, auteur van het boek 'Die Ära der Ökologie: Eine Weltgeschichte' (2011), ging op een aantal van die problemen in tijdens zijn lezing over de geschiedenis van de milieubeweging maandag op de Universiteit van Amsterdam. Neem alleen al haar slogan ‘Think globally, act locally’, eind jaren zestig bedacht door de de Amerikaanse milieuactivist David Brower, oprichter van de beweging Friends of the Earth. “Die slogan is zo paradoxaal, dat milieuactivisten er destijds al niet goed mee uit de voeten konden en nu nog steeds niet”, aldus Radkau.

Globale horizon

De milieutop in Durban toont aan dat je de slogan net zo goed om kunt draaien, aldus Radkau: Think locally, act globally’. De milieuproblemen los je niet alleen met lokaal handelen op, je moet juist globaal optreden, is dan de gedachte. Terwijl nationale regeringen juist niet globaal denken, maar vooral hun eigen belangen behartigen. Het zegt iets over de kramp waarin milieuactivisten en overheden zitten.

En dat is niet het enige probleem als je iets over de geschiedenis van de milieubeweging wilt vertellen, legde Radkau uit. Waar moet je bijvoorbeeld het beginpunt van de milieubeweging leggen? Rond 1900, toen er steeds meer aandacht kwam voor natuurbescherming? Of rond de jaren dertig, toen in de Verenigde Staten door de industrialisatie bodemvervuiling actueel werd?

Volgens Radkau begint de milieubeweging zoals we die nu kennen in 1970. Niet dat er toen sprake was van een grote catastrofe of een andere specifieke gebeurtenis. “Maar er kwamen toen verschillende problemen samen waarmee mensen wereldwijd werden geconfronteerd: het uitsterven van bepaalde diersoorten, overbevolking, riviervervuiling, nucleaire dreiging, het afvalprobleem en de opkomst van nieuwe chemicaliën.”

Klimaatveranderingen

Ook verscheen in 1970 het boek ‘The Environmental Revolution’ van Max Nicholson, een van de oprichters van het Wereld Natuur Fonds, aldus Radkau. Dat boek had als ondertitel: ‘A Guide for the New Masters of the World’. “Daaruit spreekt een verborgen machtsdroom.” Die globale horizon veranderde de milieubeweging, aldus Radkau. Ze werd er zelfbewuster van.

De geschiedenis van de milieubeweging wordt volgens Radkau gekenmerkt door verschillende interne spanningen. Zo zijn alle milieuthema’s met elkaar verbonden, maar je moet wel prioriteiten stellen om successen te kunnen boeken. Dat is een van de verwijten waarmee de milieubeweging steeds weer wordt geconfronteerd, aldus Radkau. “Ze willen van alles, ze hebben veel idealen, maar veel succes hebben ze niet.”

De klimaatveranderingen hebben het milieuactivisme echt globaal gemaakt, aldus Radkau. Daarmee heeft de milieubeweging ook haar volgens de Duitse hoogleraar enige echte succes te danken: de milieutop in Montreal in 1988, waar afspraken werden gemaakt over de bescherming van de ozonlaag.

Kernenergie

Toch heeft ook de beweging Friends of the Earth van Brower een belangrijke rol gespeeld, aldus Radkau. “Hij en zijn beweging hebben veel gedaan om de aandacht op de gevaren van kernenergie te richten en het protest ertegen over de wereld te verspreiden”, aldus Radkau. Friends of the earth speelde ook een belangrijke rol voor de milieubeweging in de Bondsrepubliek, die tot dan toe vooral lokaal en regionaal was georganiseerd. “De slogan Think globally was voor West-Duitsland toen zinvol”, legde Radkau uit.

Het succes van milieumaatregelen hangt vaak ook af van andere belangen, benadrukte Radkau. Helmut Schmidt pleitte als kanselier in de jaren zeventig en tachtig voor kernenergie omdat het schoner was dan het gebruik van kolen, maar daarbij speelden ook economische belangen mee. Dat de bescherming van de ozonlaag zo’n succes werd, was omdat grote bedrijven geld konden verdienen met het produceren van alternatieven voor cfk’s die de ozonlaag aantastten.

De lezing 'Think Globally - Act Locally: The Paradox of Environmentalism' van Joachim Radkau vond op 12 december 2011 plaats in de reeks Zeithistorische Perspektiven van het Duitsland Instituut, het Goethe-Institut, de Universiteit van Amsterdam en het Genootschap Nederland-Duitsland.