Verkiezingscampagnes onder water

Dat een wonder ook een catastrofe kan zijn had waarschijnlijk niemand gedacht. En toch: de besluiteloze verkiezingscampagne van de SPD wordt net als de knuffelcampagne van de CDU door de macht van de ergste overstromingen sinds mensenheugenis in Oost- en Zuid-Duitsland overrompeld. Plotseling zijn de thema's in beide politieke teams "solidariteit voor de slachtoffers" en "bescherming van het klimaat". En hoewel klimaatpolitiek voor de CDU/CSU jarenlang geen thema was, legt hun Kanzlerkandidat Edmund Stoiber in de schaduw van een nooddijk plotseling voor lopende camera's uit, dat Duitsland wereldwijd een leidende positie bij de bescherming van het klimaat inneemt.

Kanselier Gerhard Schröder daarentegen had eindelijk de gelegenheid, nog net op tijd, zijn lang geleden verloren imago als Macher te heroveren. Dat hij daarmee sympathie kan winnen blijkt uit de geschiedenis. Toen in 1962 een stormvloed door Hamburg raasde, organiseerde de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken van deze deelstaat, Helmut Schmidt, de redding tien jaar later was hij bondskanselier. De voormalige milieuminister van Brandenburg, Matthias Platzeck, is sinds kort minister-president van deze deelstaat. Ook hij kreeg veel waardering voor zijn inzet bij de overstroming van de Oder in 1997.

Tegenkandidaat Stoiber schijnt zijn kansen meer te zien in het kopen van stemmen door geld voor de slachtoffers van de overstromingen in het Oosten te beloven. Voortdurend verwijt hij de regering dat de financiële hulp veel te gering is.

Bruggenbouwer
De opiniepeilers zijn het niet eens over de vraag of de overstromingen de stemming ten gunste van de CDU toch nog zullen omgooien. "De angst voor werkloosheid, het gevoel van onzekerheid domineren nog steeds", zegt de directeur van het Bielefelder Emnid-Institut, Klaus-Peter Schöppner. Zijn collega Richard Hilmer, van Infratest dimap, voorspelde daarentegen dat de stemming voor Schröder, die de problemen aanpakt, merkbaar zal "opklaren".

Door de overstromingen is het eigenlijk geplande verkiezingstheater onverwacht in de vergetelheid geraakt. Terwijl vooral een blik op het verkiezingsconcept van de CDU/CSU de moeite waard is. "De CDU heeft de verkiezingscampagne van de SPD van 1998 exact gekopieerd", beweert partijdeskundige Stöss. Geconfronteerd met deze uitspraak bevestigt de secretaris-generaal van de CDU, Laurenz Meyer: "De SPD heeft in 1998 heel duidelijk de trends gezet".

Niet alleen een uitgebreide aanwezigheid op internet hebben de CDU-strategen van de SPD afgekeken, maar ook de manier waarop ze het kiezersvolk aanspreken: als het politieke middenveld maar niet schrikt. "Stoiber polariseert niet, maar bouwt overal bruggen", analyseert Stöss. Van het Beierse conservatieve imago is niet veel meer overgebleven dan de slogan: "Kantig. Echt. Erfolgreich" (hoekig, echt, succesvol). Sebastian Turner, chef van een reclamebureau, ziet niet wat daar erg aan zou zijn: "Dat is een deel van de verkiezingsstrategie. Het gaat erom de tegenstander af te remmen. Zo werkt politieke communicatie: doordat Stoiber van zichzelf zegt dat hij hoekig is, kan niemand hem dat meer verwijten. Als hij dan helemaal niet hoekig overkomt, des te beter". En zo is de kandidaat van de CDU/CSU als was in de handen van zijn adviseurs. Die vrezen ondertussen dat zoiets de kiezer zou kunnen irriteren. Foto's waarop de campagneleider naast of achter zijn kandidaat Stoiber staat zijn taboe. De indruk dat de Kanzlerkandidat een marionet is mag niet ontstaan.

Voetbalwedstrijd

Schröder heeft daarentegen na een moeilijke verkiezingsstart geleerd dat hij niet meer de Genosse der Bosse mag zijn, maar alleen nog met hulp van de behoorlijk op de proef gestelde sociaal-democratische kiezers kan winnen. Waarschijnlijk heeft hij daarom ook "solidariteit" en "sociale rechtvaardigheid" herontdekt. In de verkiezingscampagne van 1998 stond Oskar Lafontaine daarvoor als het linkse hart van de partij tot zijn beschikking. Nu moet hij deze klus zelf klaren. "Het gevaar dat deze verandering van richting bij de kiezers voor verwarring zorgt is groot", aldus Stöss.

 Om dat te voorkomen zal Schröder naar alle waarschijnlijkheid de verkiezingsdebatten op TV met zijn tegenstander gebruiken. Bij de ZDF verwacht men "kijkcijfers zoals bij een belangrijke voetbalwedstrijd". Die helpen volgens Richard Stöss vooral de SPD - hij vermoedt dat "met het aantal toeschouwers ook de bereidheid om te stemmen stijgt". Dat is dan precies de mobilisering, die de sociaal-democraten op het moment missen.

Christoph Podewils is freelance journalist te Berlijn. Hij is onder andere werkzaam voor het nieuwsmagazine Focus en de Duitse persdienst Deutsche Presseagentur. Van februari tot april 2002 was hij in het kader van hetJournalistenstipendium Duitsland-Nederlandte gast bij de parlementaire redactie van Trouw.