'Heinrich Böll 25 jaar na zijn dood vergeten'
Belangrijkste naoorlogse schrijver niet meer actueel genoeg

Jarenlang stonden Bölls boeken op alle literatuurlijsten van Nederlandse middelbare scholieren. 'Billard om halb zehn' (1959), 'Ansichten eines Clowns' (1963) en ‘Die verlorene Ehre der Katharina Blum’ (1974) behoren tot de klassieken en werden in meer dan 30 talen vertaald. In 1972 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur.

Zijn verhalen gingen over gewone mensen en de invloed van de Tweede Wereldoorlog op hun leven. De verwerking van de Tweede Wereldoorlog was zijn belangrijkste literaire thema maar hij schreef ook over de binnenlandse maatschappelijke actualiteit. Kritiek op de eigen West-Duitse regering voerde daarbij de boventoon. Böll was wars van burgerlijke en conservatieve waarden en rekende in zijn boeken af met instituties als kerk, staat en gezin.

Onderhuidse thema's

Ook in zijn later werk veroordeelde hij de autoritaire houding van de overheid en de rol van de media, zoals in zijn boek ‘Die verlorene Ehre der Katharina Blum’ uit 1974. Het waren thema's waarover Duitsers toen graag lazen, aldus Reich Ranicki in Die Welt.

"Hij was geen woordkunstenaar." Maar Böll had een neus voor onderwerpen die destijds in Duitsland onderhuids speelden en die hij voor het eerst in woorden vatte, legt de invloedrijke literatuurcriticus uit. "Maar nu is Böll 25 jaar dood. Nu zijn hele andere thema's actueel. Dus wordt de afstand tot zijn boeken en tot hem onherroepelijk groter."

Bölls zoon René is het daar niet mee eens. "Mijn vader heeft wereldliteratuur geschreven en die is tijdloos", zegt hij in weekblad Focus. De onderwerpen van Böll zijn veel minder aan de naoorlogse tijd gebonden dan mensen denken, vindt zijn zoon. In 'Ansichten eines Clowns' gaat het om de weigering van het individu zich te voegen naar het collectief. "Dat komt in alle maatschappijen voor."

Geschiedenis

Toch wordt Böll ook op Duitse scholen veel minder gelezen, bevestigt een woordvoerder van het Böllarchief. In de jaren zeventig was ‘Die verlorene Ehre der Katharina Blum' verplichte kost voor Duitse middelbare scholieren. Dat is niet meer zo, schrijft Focus. Jongeren kunnen zich weinig meer voorstellen bij de tijd waarin Böll leefde. Voor scholieren is de val van de Muur inmiddels al geschiedenis.

Maar ook Reich Ranicki vindt dat het werk van Böll niet kan worden overschat. "Hij heeft debatten geïnitieerd die nodig gevoerd moesten worden. Dat is een bijzondere gave."

"Niet elke generatie kan verwachten dat ze een Böll heeft. Ons land moet dankbaar zijn voor de Böll die het had."