Duizenden spookstudenten aan universiteiten

De 22-jarige Sabine studeert filosofie, maar zit nooit in de collegezaal. Ze leest geen studieboeken en heeft geen contact met docenten of medestudenten. Sabine is een van de Duitse Scheinstudierenden  – spook-, of schijnstudenten. Haar studie volgt ze vanwege de voordelen die de studentenstatus haar biedt. 250 euro kinderbijslag per maand, bovenal. En ze kan meeliften op de zorgverzekering van haar ouders.
 
Om de studentenstatus te krijgen, betaalt ze een ‘Semesterbeitrag’ van 155 euro per halfjaar (dat bedrag varieert per universiteit). Een schijntje vergeleken bij het Nederlandse collegegeld van 2200 euro per jaar.
 
“Het is niet dat ik een klaploper ben”, zegt Sabine. “Eigenlijk werkte ik als timmervrouw, maar toen brak ik mijn stuitje en kreeg ik rugproblemen. Ik had geen verzekering. Dit is voor mij de beste manier om in leven te blijven.” Sabine is overigens niet haar echte naam: ze is doodsbenauwd dat de universiteit achter haar spookstudentschap komt.
 
Want wat Sabine doet, kun je theoretisch aanmerken als een vorm van bedrog. En toch is ze bij lange na niet de enige spookstudent. Met hoeveel ze precies zijn, is onduidelijk. Hoogleraar Peter-André Alt, voorzitter van het Duitse rectorenverbond, een belangrijke vertegenwoordiger van universiteiten en hogescholen, zegt in gesprek met Duitslandweb dat er ‘geen duidelijke data over bestaat’. Matthias Jaroch, woordvoerder van de Duitse vereniging van wetenschappelijk medewerkers, denkt dat grote universiteiten met rond de tienduizend studenten ongeveer duizend spookstudenten hebben.
 
Klopt Jarosch’ cijfer, dan zou het in heel Duitsland gaan om tienduizenden spookstudenten – een aantal dat strookt met andere schattingen. De voordelen van het spookstudentschap maken het aanlokkelijk. Naast kinderbijslag en aansluiting bij de familieverzekering, zoals Sabine, krijgen studenten beschikking over een Semesterticket. Daarmee kunnen ze onbeperkt gebruikmaken van het openbaar vervoer, vaak in de hele deelstaat. Verder kunnen ze in aanmerking komen voor studentenwoningen en mogen ze stage lopen.
 
Die voordelen zijn echter bedoeld voor studenten. “Moreel gezien valt er best het een en ander op aan te merken”, zegt woordvoerder Jarosch over de spookstudenten. Soms nemen ze een plek in van iemand die wél wil studeren. En er zijn de kosten: transportbedrijven en zorgverzekeraars lopen inkomsten mis, de extra kinderbijslag neemt een hap uit de overheidsbudgetten en universiteiten ontvangen semester na semester minder studenten in hun collegezalen dan ze hadden verwacht.

Daar staat tegenover dat de leeftijdsgrens voor de zorgverzekering en de kinderbijslag de financiële schade beperkt. En wie meer dan 20 uur werkt, wordt ‘normaal’ verzekerd – student of niet.
 
Universiteiten lijken zich ondertussen geen grote zorgen te maken. Sterker nog, de spookstudenten leveren ze mogelijk wat op: de overheid draagt bij per student. Hoe meer studenten, hoe meer geld. Tegelijkertijd is die bijdrage ook weer afhankelijk van het aantal studenten dat daadwerkelijk haar of zijn studie afrondt. Veel spookstudenten doen dat niet.
 
Woordvoerder Jarosch benadrukt dat het lastiger is geworden om spookstudent te blijven: Duitse universiteiten hanteren steeds vaker tussentijdse meetmomenten, zoals tentamens. “Het curriculum wordt strikter, mede door Europese regelgeving.” Hoogleraar Alt benadrukt het belang van die meetmomenten. “Ze maken het moeilijker om ingeschreven te blijven staan dan twintig jaar geleden.” De meetmomenten zijn, zegt hij, ook goed voor de student: presteert iemand niet, dan kan hulp worden geboden.
 
Dat laatste typeert een dilemma in de Duitse aanpak van spookstudenten. Ja, ze kosten de maatschappij geld, maar de academische vrijheid wordt gezien als een groot goed. Anders dan in Nederland is een aanwezigheidsplicht bijvoorbeeld ongebruikelijk. “Er kunnen allerlei redenen zijn waarom een student niet bij een college kan zijn”, zegt Jarosch. “Misschien moet zij of hij voor iemand zorgen. Of naar werk.”
 
In het geval van Sabine is dat dus haar gezondheid. Of ze geen spijt voelt? “Ik voel me rot, eerlijk gezegd. Ik ben continu bang dat de universiteit erachter komt, al geloof ik niet dat ze actief op zoek zijn naar Scheinstudierenden. Gelukkig gaat mijn herstel redelijk goed. Ik kijk ernaar uit om gewoon weer mijn leven te kunnen leiden, zoals iedereen.”