Aantal Duitse kerkgangers blijft dalen

Miljoenen Duitsers hebben afgelopen weekeinde Pasen gevierd. Voor de meeste Duitsers is dat voornamelijk een gelegenheid om samen te komen met familie of om te genieten van een extra vrije dag. Slechts 29 procent ziet Pasen nog als een christelijke feest, blijkt uit de ARD-peiling Deutschlandtrend. Religie speelt überhaupt nog maar voor minder dan een derde van de mensen in Duitsland een belangrijke rol.

Deze cijfers passen in de bredere trend van een daling van het aantal christenen in Duitsland. In 2024 waren 38 miljoen mensen in Duitsland lid van een christelijke kerk, blijkt uit gegevens van de Duitse katholieke en protestantse kerken zelf. Zo’n 19,8 miljoen Duitse christenen zijn katholiek, 18 miljoen zijn lid van de protestantse EKD. Bijna de helft van de Duitsers is dus lid van een van de twee grootste kerken. Dit is aanzienlijk minder dan enkele decennia geleden. In 1990 hadden beide kerken nog zo’n 58 miljoen leden - bijna 20 miljoen meer dan nu. En het aantal leden blijft dalen. In 2024 verloren beide kerken meer dan een miljoen leden; door overlijden en omdat veel mensen de kerken de rug toe keren. Zo verlieten vorig jaar 321.000 katholieken en 345.000 protestanten de kerk, melden WirtschaftsWoche en FAZ.net (betaalmuur). 

Een belangrijke reden voor katholieken om hun kerk verlaten, zijn de misbruikschandalen. In 2022 verscheen in Duitsland een rapport over misbruik in het aartsbisdom München en Freising. Dat leidde tot veel verontwaardiging. Dat jaar verliet een recordaantal van een half miljoen mensen de Duitse katholieke kerk. Ook demografische ontwikkelingen spelen een rol: jongeren groeien tegenwoordig minder op met een kerkelijke achtergrond en er sterven meer gelovigen dan dat er kinderen worden gedoopt. In Duitsland betalen christenen bovendien een kerkbelasting, waar de afgelopen jaren steeds meer bezwaren tegen zijn.

Kerkbelasting

In Duitsland betalen geregistreerde gelovigen verplicht een percentage van hun inkomen aan de kerk. Deze kerkbelasting wordt niet door de kerken zelf geïnd, maar door de deelstaten, dus de Duitse overheid. Dat is in Duitsland wettelijk zo bepaald en geldt voor de katholieke kerk, de EKD en een aantal kleinere christelijke en joodse religieuze gemeenschappen. Afhankelijk van de deelstaat bedraagt de Kirchensteuer 8 tot 9 procent van de loonbelasting. De belasting kan oplopen tot enkele honderden euro’s per persoon per jaar, afhankelijk van het inkomen en de deelstaat.

De kerkbelasting is voor de kerken de belangrijkste bron van inkomsten. In 2023 leverde de belasting de katholieke en de evangelische kerk in totaal 13,3 miljard euro op. Kerken gebruiken dit geld onder meer om scholen, bejaardentehuizen en ziekenhuizen te bekostigen. Daarnaast bezit de kerk ook duizenden architectonische monumenten, zoals kloosters en historische kerken. Met de opbrengst van de kerkbelasting onderhouden de kerken deze gebouwen. De deelstaten verdienen zelf ook aan het innen van de kerkbelasting. Zij mogen een percentage van 2 tot 4 procent houden.

Als je eenmaal geregistreerd bent als lid van een kerk, is het niet eenvoudig om daar los van te komen. De katholieke kerk beschouwt mensen die gedoopt zijn voorgoed als lid, ongeacht of ze dat zelf nog willen zijn. Wel kun je bij de overheid aangeven dat je de kerk wil verlaten, waardoor je geen Kirchensteuer meer hoeft te betalen. Maar daarvoor gelden bureaucratische procedures en het kost ook geld. Je kunt je alleen uitschrijven als je zelf naar het gemeentehuis of een districtsrechtbank gaat, daar een formulier invult en daarvoor betaalt. In de meeste deelstaten kost dat rond de 30 euro. Online uitschrijven kan niet. Per brief kan het wel, maar dan moet je een notariële akte meesturen. 

De kerken zelf proberen er veel aan te doen meer leden te werven. In Bonn hoopt dominee Joachim Gerhardt met muziek en aansprekende teksten meer mensen naar de kerk te krijgen, vertelt hij op Tagesschau. Daarvoor zet hij ook sociale media in. Mensen zoeken weer meer naar gemeenschapszin en hoop, ziet hij. De kerk moet beter zijn best doen mensen dat te bieden, is zijn conclusie. Ook bisschop Georg Bätzing, hoofd van de Deutsche Bischofskonferenz die de Duitse katholieke kerk vertegenwoordigt, sluit zijn ogen niet voor de cijfers, zegt hij tegen de FAZ (betaalmuur). “Ze dagen ons uit om opnieuw te vragen: voor wie zijn we er als kerk?”