Elon Musk verzet zich tegen Duits arbeidsrecht

De bouw van de Europese megafabriek van Tesla in het Oost-Duitse plaatsje Grünheide zorgde in eerste instantie voor een groot enthousiasme onder Duitse politici én de bevolking. Dankzij het initiatief van miljardair Elon Musk zou de ietwat verwaarloosde regio rondom Berlijn ineens 12.000 arbeidsplaatsen rijker zijn. Kanselier Olaf Scholz opende in maart 2022 samen met Musk de productiehallen. Scholz zei destijds: “De beslissing hier een splinternieuwe autofabriek neer te zetten is zeer juist en een symbool voor de vooruitgang en de toekomst van onze industrie.”

Drie jaar later is er van het aanvankelijke enthousiasme niet meer veel over. Er komen veel minder orders binnen dan verwacht, meldde de Tagesspiegel eind maart. Dat heeft vooral te maken met Musks betrokkenheid bij de regering van de Amerikaanse president Donald Trump en met rechts-extremistische uitingen van de tech-gigant. De steun van Musk aan de campagne van de rechts-radicale AfD in de Duitse verkiezingsstrijd begin dit jaar zorgde voor ophef, net als de groet die hij bij een bijeenkomst in de VS bracht en die door velen werd gezien als een Hitlergroet. Als reactie projecteerde een lokale actiegroep Musk in januari met uitgestrekte rechterhand op de façade van een van de gebouwen. De begeleidende tekst luidde: ‘Heil Tesla’.

Maar niet alleen Musks uitingen zijn omstreden, ook het personeelsbeleid van Tesla leidt tot veel kritiek. Dat druist regelmatig in tegen het Duitse arbeidsrecht. Zo werden werknemers na ziekteverlof gekort op hun salaris en geïntimideerd. Ze worden gedwongen te vertellen wat hen mankeert, meldt Handelsblatt (betaalmuur). Een werkgever mag dergelijke informatie in Duitsland niet vragen aan zijn werknemers. 

Immense werkdruk

Wat is er waar van de recente aantijgingen tegen de enige Europese fabriek van Musk? We vroegen het aan Dirk Schulze, hoofd van de afdeling Berlijn-Brandenburg-Saksen van de vakbond IG Metall. Het probleem ligt volgens hem in de eerste plaats bij de immense werkdruk. Schulze vertelt: “Onze leden berichtten dat ze wekenlang verschillende stations aan de lopende band moesten overnemen, omdat er niet genoeg personeel in de teams zat. Ze moesten continu heen en weer rennen. Wie naar het toilet wil, moet eerst wachten op aflossing. Buiten de pauzes om is er vaak niet eens tijd om tussendoor iets te drinken.”

Niet alleen in de productie klagen Tesla-werknemers over onderbezetting. Ook kantoorpersoneel heeft daarmee te maken. “Een team van minder dan tien mensen is verantwoordelijk voor de salarisadministratie van meer dan 10.000 werknemers. Daarbij erkent het management zelf dat het personeel overwerkt is. Maar het maakt het zichzelf gemakkelijk door de schuld te geven aan degenen die ziek worden onder deze omstandigheden. Het personeelsbestand wordt opzettelijk extreem laag gehouden. Het ziektepercentage is in vergelijking met andere bedrijven zeer hoog. Tesla verklaarde zelf dat het soms zelfs boven de 15 procent ligt."

Union bashing

De bedrijfsstructuur van Tesla is op Amerikaanse leest geschoeid. Het in de VS regelmatig voorkomende union bashing is er niet van de lucht. Er zou zelfs gericht compromitterend materiaal worden verzameld. Het binnengaan door een andere ingang om sneller op de werkplek te komen, wordt standaard getolereerd, maar leidt dan ineens tot een negatieve aantekening in het personeelsdossier. Schulze zegt dat werknemers van Tesla veel moed nodig hebben om openlijk verbeteringen te eisen. “Iedereen bij Tesla kent collega's die van de ene op de andere dag van ‘werknemer van de maand’ tot persona non grata zijn geworden.” Hij adviseert de krachten te bundelen, zodat de directie minder ruimte heeft voor persoonlijke sancties tegen individuele werknemers.

De vakbondsleden hielden zich aan zijn advies. Ze overhandigden midden maart een petitie met een voorstel voor verbetering van de arbeidsomstandigheden aan de directie. De vakbondsleider vertelt: “Ondanks voortdurende pogingen tot intimidatie hebben meer dan 3.000 werknemers zich toen met hun handtekening openlijk geschaard achter eisen voor extra betaalde pauzes, meer personeel en een respectvolle behandeling."

Een week na de bijeenkomst berichtten journalisten van het Handelsblatt (betaalmuur) echter dat er tumult was geweest. Een vakbondslid zou door veiligheidspersoneel uit de zaal zijn gezet. De vragen waarop de vakbondsleden antwoord wilden - hoeveel ziekmeldingen er zijn en van hoeveel werknemers het loon is ingehouden - werden niet beantwoord. Inmiddels is de zaak opgelopen tot een conflict tussen de vakbond en de ondernemingsraad, meldt de Frankfurter Rundschau. De ondernemingsraad is volgens IG Metall te veel op de hand van de directie.

Rechtbank

Schulze legt uit dat werknemers in Duitsland veel meer rechten hebben dan in de Verenigde Staten, maar dat het in het geval van Tesla moeilijk is die rechten op te eisen. “Het oprichten van vakbonden om arbeidsomstandigheden te verbeteren, is bij ons zelfs een grondrecht. Maar gelijk hebben en gelijk krijgen zijn twee verschillende dingen. Tesla dwingt werknemers en vakbonden voor bijna alles naar de rechter te stappen, zelfs als duidelijk is dat het bedrijf de zaak gaat verliezen.” Een slimme strategie, omdat de bevoegde rechtbanken in Brandenburg overbelast zijn. “In veel gevallen moeten we maanden wachten tot een zaak voor de rechter komt. Die tijd is altijd in het voordeel van de werkgever. Geld voor advocaten en gerechtskosten speelt voor Tesla immers geen enkele rol.”

Net als vele anderen zou hij graag zelf een kijkje willen nemen in de Tesla-fabriek in Grünheide. Een mission impossible: “Het bestuur is duidelijk bang voor wat we daar zouden kunnen zien. Tot nu toe hebben ze in ieder geval de toegang verhinderd. De ondernemingsraad zou ons kunnen uitnodigen voor een rondleiding door de fabriek, maar de huidige meerderheid doet de directie een plezier door dit voorstel van onze leden domweg te blokkeren.” Tijdens de overhandiging van de petitie reageerde de fabrieksdirectie op de aantijgingen met de presentatie van het resultaat van een recente personeelsenquête. Volgens de directie zou meer dan 80 procent van de werknemers tevreden zijn met hun baan bij het ‘symbool van de vooruitgang en de toekomst van de Duitse industrie’.