Lippus wint Volkskrant/DIA-Scriptieprijs 2008
Nieuws

"Het leukste aan het onderzoek was mijn tijd in Berlijn", aldus Lippus. Hij sprak daar met politici en verenigingen die met elkaar bepalen hoe met het Oost-Berlijnse culturele erfgoed wordt omgegaan. "Het interessante was dat ze elkaar allemaal beschuldigden het erfgoed voor hun eigen politieke karretje te spannen. Er was geen enkele objectieve blik meer."

Met een bos bloemen en zijn oorkonde in de ene hand en een biertje in de andere staat hij er nog een beetje beduusd bij. "Mijn begeleider Leo Paul zei dat ik een goede kans maakte, maar toen ik vanavond de titels van de andere scriptes zag, dacht ik: laat maar." 

Toch was hij het die uit handen van schrijfster en juryvoorzitter Nelleke Noordervliet de eerste prijs in ontvangst mocht nemen. Noordervliet sprak eerder op de avond over haar visie op de verhouding tussen Nederland en Duitsland.

Nieuwe karikaturen

Ondanks een lange geschiedenis en meer samenwerking tussen beide landen dan ooit tevoren, bespeurt Noordervliet een "stagnatie" in de relatie, die ze kenmerkt door "een matte welwillendheid". Ze beschrijft de Europese Unie als een grote familie, gekenmerkt door een vorm van sibling rivalry. Dat is helemaal niet slecht, aldus Noordervliet. "Plagen kan een uiting van een stabiele relatie zijn." Zo zette het kleine Nederland zich jarenlang af tegen grote broer Duitsland, dat daar zijn schouders over ophaalde of een tik uitdeelde.

Maar ondanks die toename van contacten tussen beide landen, lijkt oprechte belangstelling niet te zijn toegenomen. "Er is geen haat, maar liefde of vriendschap?" vraagt Noordervliet. "We weten even niet meer hoe we elkaar moeten plagen. De oude karikaturen voldoen niet meer. Maar er bestaat nog wel de behoefte aan plagerijen. Nieuwe karikaturen moeten op nieuwe kennis worden geënt. Maar het ontbreekt hierbij nog aan gemak en vanzelfsprekendheid. We moeten onze nieuwe ervaringen met Duitsland in een nieuwe grammatica van de humor vangen."

Dat dit gemak nog ontbreekt, merkte ze zelf enige tijd geleden in Duitsland waar ze uit haar boek 'De naam van de vader' voorlas. "Ik las ook een aantal fragmenten van Frans Kellendonk, waarvoor hij was beschuldigd van antisemitisme. Dat bracht bij de studenten een geweldige schok teweeg. De discussie kreeg een felle toon. Kennelijk was een open zenuw getroffen. Ook de Ossie-Wessie tegenstelling speelde op. Ik wou toen dat ik zo'n nieuwe grammatica van de humor bij de hand had."

Kwaliteit

Noordervliet pleit dan ook voor beter onderwijs in de taal en de cultuur van het buurland. Die kennis was tot haar vreugde bij de tien genomineerden ruimschoots aanwezig. De jury, naast Noordervliet bestaande uit Volkskrant-redacteuren Paul Brill en Andre Roelofs en wetenschappelijk directeur van het Duitsland Instituut Ton Nijhuis, prees de kwaliteit van de scripties. 

Ook bleken studenten van steeds meer disciplines voor een Duits onderwerp te hebben gekozen. Zo kwamen er scripties binnen van juristen, bestuurskundigen, geografen, communicatiewetenschappers, studenten film- en televisiewetenschappen, social sciences en Ruslandkunde. Vrijwel alle universiteiten in Nederland waren vertegenwoordigd.

De studenten waren volgens de jury soms wel wat lang van stof. “Scripties zijn vaak scherper en preciezer wanneer de auteur zichzelf dwingt zo economisch mogelijk met het aantal woorden om te gaan, en niet domweg alles op te schrijven wat in het onderzoek is gevonden.” Al begrijpen de leden dat het studenten in de eenjarige master aan tijd ontbreekt om aan hun teksten te schaven.

Shortlist

Van de tien genomineerde scripties maakte Paul Brill halverwege de avond de shortlist van vijf bekend. Naast Lippus waren dat:

- Laura Fahnenbruck (Duitslandstudies, Rijksuniversiteit Groningen): Die nationalsozialistische Sexualitätspolitik in den besetzten Niederlanden 1940-45 als Ausdruck und Teil einer mit Geschlechterrollen operierenden Okkupationspolitik
- Marlise Huijzer (Social Sciences, Universiteit van Amsterdam): Der moderne Ossi und sein Ostprodukt. Wie und warum die jugendlichen Ostdeutschen den ehemaligen DDR-Produkten Bedeutung beimessen
- Bart Luttikhuis (Geschiedenis, Universiteit van Amsterdam): “Ich scheue mich nicht, zurückzublicken". Geschichtsinterpretation in den Reden und Veröffentlichungen Walter Hallsteins (1944-1982)
- Jonathan Witteman (Geschiedenis van de internationale betrekkingen, Universiteit van Amsterdam): De eerste knieval. Het staatsbezoek van Gustav Heinemann aan Nederland, 1962-1969

Ossies en Wessies

Lippus' scriptie 'Man hätte das doch weiterbauen können. Een onderzoek naar de omgang met het stedenbouwkundig erfgoed in Oost-Berlijn’ was volgens de jury “bijzonder interessant”, omdat “de vraag of een gebouw moet blijven staan of juist afgebroken moet worden stedenbouwkundige, architectonische en esthetische aspecten heeft. Maar tegelijkertijd is het ook altijd inzet van politieke strijd. Vaak staan Wessies en Ossies tegenover elkaar in hun waardering voor Oost-Duitse bouwwerken. De achterliggende vraag hierbij is die naar de plaats van de DDR in de Duitse geschiedenis.”

Lippus onderzocht drie Berlijnse plaatsen: Alexanderplatz, de Karl Marx Allee en het Schlossplatz. Het onderzoek laat, aldus de jury, goed zien dat de verschillen in de debatten over deze drie plekken samenhangen met de locatie, de functie en de vorm ervan.

“Sommige bouwwerken worden als zo kenmerkend beschouwd, dat hun behoud buiten kijf staat. Denk bijvoorbeeld aan de Fernsehnturm.” Of aan het Palast der Republik, dat in 2008 na jaren van heftige discussies, werd gesloopt. Dit was, aldus het juryrapport "vanwege de ligging in het centrum, de publieke functie en de grote verschillen in de esthetische waardering het meest omstreden en politiek meest gevoelig besluit”.

Lippus wint een geldbedrag van 1500 euro, mag van zijn scriptie een artikel voor de Volkskrant maken en een week meelopen met een correspondent in Berlijn, Brussel of Washington. Welke stad het wordt, weet hij nog niet. En het geld? "Ik wil eigenlijk een laptop kopen. Maar ik ga verhuizen van mijn studentenflat en samenwonen met mijn vriendin. Ik moet dus oppassen dat het geen bankstel wordt."  

Marja Verburg is redacteur van het Duitslandweb.

Afbeeldingen: 

Christiaan Krop Fotografie