"Steinmeier moet de schade beperkt houden"
DIA-directeur Nijhuis over de machtswisseling bij de SPD

De SPD reageerde geschokt op het plotselinge aftreden van Beck. Was zijn aftreden echt zo verrassend, of was er wat anders aan de hand?

“De SPD wilde van Beck af. De hogere echelons van de partij waren het eens dat de SPD geen toekomst had met Beck aan het hoofd. Tijdens zijn bewind heeft de partij alleen maar aanhang verloren. Er is daarom ook opzettelijk gelekt naar de media om zo Beck het werk onmogelijk te maken. Hij kon niets anders dan zijn conclusies trekken.”

Waarom moest Beck het veld ruimen?

“Vooral omdat hij de linker- en rechtervleugel van de partij niet bijeen kon houden. Ook was hij in de omgang met de Linkspartei niet consequent. Als minister-president van Rijnland-Palts wist hij wel de eenheid binnen zijn partij te bewaren en was hij met zijn arbeidersverleden geliefd bij de kiezer. Maar op landelijk niveau kon hij dit niet waarmaken. Daarom was hij nooit een serieuze kandidaat voor het kanselierschap. Hij ambieerde dit wel, maar dat kon ook niet anders in zijn positie. Anders zou hij zichzelf politiek buitenspel zetten.”

Kan de nieuwe lijsttrekker Steinmeier dan wel de eenheid binnen de partij herstellen?

“Voorlopig wel. Met de aanstelling van Steinmeier is de richtingenstrijd binnen de SPD in ieder geval tot de verkiezingen beslist in het voordeel van de pragmatici die een gematigde koers voorstaan. Tot november volgend jaar houdt de linkervleugel van de SPD zich wel gedeisd. Mocht de partij tot een nieuwe regering toetreden, dan blijft de rust bewaard omdat de SPD dan regeringsverantwoordelijkheid moet nemen. Dat werkt disciplinerend.”

En zo niet?

“Dan breekt de richtingenstrijd weer in alle hevigheid los. Steinmeier moet in eerste aanleg de electorale schade voor de SPD zoveel mogelijk binnen de perken zien te houden om zo een coalitie tussen de CDU en de liberale FDP te voorkomen. Maar niemand verwacht dat hij een serieuze kans maakt tegen Merkel.”

Hoezo?

“Omdat het voor de CDU nu gemakkelijk wordt de SPD als onbetrouwbaar af te schilderen. Met Steinmeier en de nieuwe partijvoorzitter Müntefering bedient de partij vooral het midden van het politieke spectrum, waardoor ruimte overblijft op links. Hiervan kan de Linkspartei natuurlijk blijven profiteren. Maar wanneer Steinmeier een verpletterende nederlaag lijdt, moet hij weg en volgt een nieuwe ronde in de ideologische strijd binnen de partij. Je weet dus niet of je voor een pragmatische SPD kiest die de middenweg bewandelt, of een SPD die verder naar links opschuift. De christen-democraten zullen de kiezer hier zeker op wijzen.”

Kan Steinmeier de kiezer dan niet op andere gedachten brengen?

“Dat valt te bezien. Hij is bepaald geen charismatische persoonlijkheid. Daarbij is hij nog maar een betrekkelijke nieuwkomer in de politiek. Steinmeier is veel langer ambtenaar in Hannover geweest dan dat hij in het Berlijnse verkeerde.”

Waarom is juist hij dan naar voren geschoven?

“Omdat de SPD niemand anders voorhanden had. Steinmeier is minister van Buitenlandse Zaken en die is in Duitsland van oudsher vaak geliefd. Hij hoeft in tegenstelling tot bijvoorbeeld een minister van Sociale Zaken geen impopulaire beslissingen te nemen. En in de tussentijd heeft hij natuurlijk wel de nodige politieke ervaring opgedaan.”

Veel sociaal-democraten hebben juist hun hoop gevestigd op de gewezen minister van Sociale Zaken, Franz Müntefering.

“En die keert dan ook terug als partijvoorzitter. Een serieuze kanselierskandidaat is hij ook na zijn terugkeer vorige week niet geweest en dat heeft vooral met zijn leeftijd te maken, hij is bijna zeventig. Daarbij moest Steinmeier snel worden gelanceerd, anders zou hij mogelijk worden overschaduwd door de populariteit van Müntefering. Maar met Steinmeier wordt wel de politieke lijn van Müntefering en Schröder voortgezet.”

Dus zonder Müntefering was Steinmeier niet aan de macht gekomen binnen de SPD?

“Nee, hoewel hij ook onder Beck de aangewezen kandidaat zou zijn. Maar Steinmeier wilde deze post niet innemen zolang Beck nog partijvoorzitter was. Nu hij het veld heeft geruimd, is in ieder geval dat probleem opgelost.”

Sander van der Ploeg is redacteur van het Duitslandweb.