Het instituut

Met de organisatie van evenementen, seminars en lezingen en informatievoorziening via de website duitslandinstituut.nl richt het instituut zich op een breed Nederlands publiek. Belangstelling voor en kennis over het moderne Duitsland worden zo vergroot. Het DIA heeft hierbij bijzondere aandacht voor het voortgezet onderwijs. Het maakt zich sterk voor de verbetering van de positie van het vak Duits en het vergroten van de kennis van de Duitse taal en cultuur in Nederland. Hierbij neemt het DIA extra initiatieven in het tegengaan van het lerarentekort voor het vak Duits. De Duitslanddesk van het DIA stimuleert mobiliteit van studenten en onderzoekers naar Duitsland.

 

Code Goed Bestuur

Het DIA heeft een Code Goed Bestuur Duitsland Instituut Amsterdam. De code is opnieuw vastgesteld op 13 december 2019 door het Bestuur en goedgekeurd door de Raad van Toezicht van het DIA. Deze code is gebaseerd op de Code Goed Bestuur Universiteiten 2019 en afgestemd op de bestuurlijke en organisatorische werkwijze van het DIA in het bijzonder. Ook onderschrijft het DIA de acht principes van de Governance Code Cultuur (2019). De Code Goed Bestuur van het DIA is opgesteld als een beginselcode en is geen regelcode. In 2019 is niet afgeweken van de code.

 

Team & afdelingen

Binnen het DIA wordt actief gezocht naar onderlinge uitwisseling en versterking tussen afdelingen en collega's. Bij evenementen, zoals in 2019 rond het evenement 'Babylon Berlin' of bij campagnes ter bevordering van goede kennis van de Duitse taal in Nederland wordt volop samengewerkt. En ook gastwetenschappers worden zo veel mogelijk voor publieksactiviteiten ingezet. Valorisatie is een standaard aandachtspunt bij onderzoeksprojecten. 

Het DIA kent de volgende afdelingen en activiteiten-clusters:   

• Academisch onderwijs & onderzoek (incl. het programma Graduiertenkolleg)
• Voortgezet onderwijs en lerarenopleiding
• Brede publieksfunctie: Communicatie & publieksactiviteiten en het redactionele Duitslandweb
• Duitslanddesk
• Directie/management

Hieronder vertellen wij in vogelvlucht over het jaar 2019. Alle activiteiten uit 2019 zijn te vinden in het activiteitenoverzicht.

  

Academisch onderwijs en onderzoek

Impulsen voor en ondersteuning aan universitair onderwijs &  onderzoek 

De wetenschappelijke staf houdt zich in zijn onderzoeksprogramma’s vooral bezig met de geschiedenis, politiek, maatschappij en cultuur van het hedendaagse Duitsland.

Medewerkers nodigen in het kader van het Graduiertenkolleg regelmatig (inter)nationale experts en promovendi uit die zich in hun onderzoek richten op Duitsland.

De wetenschappers van het DIA dragen bij aan het Bachelor- en Masteronderwijs, onder meer op het terrein van de Duitslandstudies van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Op deze wijze wil het DIA in opleidingen inhoudelijke accenten kunnen zetten over Duitsland en studenten motiveren voor Duitse thema's in hun (vervolg)studie te kiezen.

Directeur prof. dr. Ton Nijhuis heeft een aanstelling bij de Faculteit der Geesteswetenschappen (de Afdeling MVTC, Duitse taal & cultuur). Hij is tevens als hoogleraar verbonden aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (Afdeling Politicologie) van de UvA. In 2019 was Nijhuis tot 1 september afdelingsvoorzitter Politicologie. Nijhuis geeft leiding aan het instituut en de onderzoeksafdeling in het bijzonder. Daarnaast begeleidde hij in 2019 negen promotietrajecten.

Het programma van de Master Duitslandstudies (afdeling Geschiedenis) wordt door DIA-medewerker dr. Hanco Jürgens gecoördineerd. Veel studenten worden tegenwoordig ook bereikt door collega's die binnen de Bachelor Europese Studies vakken geven in Duitse taalverwerving. DAAD-Lektor Henning Radke en academisch onderwijs-collega Claudia Daiber verzorgden hier meerdere modules.

Prof. dr. Christina Morina was tot 1 september betrokken bij het DIA als DAAD-Fachlektorin, waarna zij in dienst getreden is als hoogleraar Zeitgeschichte bij de Universiteit van Bielefeld. Voormalig Fachlektorin prof. dr. Nicole Colin is hoogleraar in de Germanistiek in Marseille/Aix-en-Provence en als deeltijdhoogleraar Moderne Duitse literatuurwetenschap en cultuur van de moderne tijd aan het DIA en de UvA verbonden. Prof. dr. Maarten Doorman is namens het DIA Bijzonder hoogleraar Historische cultuur van Duitsland: filosofie, kunst en literatuur aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Promovendi en gastonderzoekers

In 2019 financierde het DIA vijf verschillende promotietrajecten (waarvan vier onderzoekers in dienst waren bij het instituut). Deze trajecten werden gematcht door de UvA (AISSR en GSSS; vakgroep Politicologie en ASH bij de FGw) en de Faculty of Arts and Social Sciences van de Universiteit Maastricht. Met de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit werd het onderzoekstraject van Marieke Oprel gefaciliteerd. In de herfst verdedigde Maria Kranendonk haar proefschrift met succes. De promovendi zijn lid van het Graduiertenkolleg. In 2019 waren meerdere gastonderzoekers en fellows aan het DIA verbonden. 

Programma Graduiertekolleg

Gevorderde Master-studenten en promovendi staan centraal in het programma van het Graduiertenkolleg (GK) dat het interdisciplinaire onderzoek naar Duitsland stimuleert en een nieuwe generatie academici vertrouwd maakt met wetenschappelijke netwerken en thema's in Duitsland. 

Het DIA organiseerde in dit kader een aantal reguliere GK's maar ook masterclasses en lezingen. Zo vond in maart in samenwerking met Maastricht University en met ondersteuning van het project E-Words van de Europese Unie een boekpresentatie en de bijeenkomst 'Bystander Studies? Extreme violence and social contexts in history and memory' plaats.

Het jaar werd afgesloten met een GK in samenwerking met ARC-GS en ACES/Diverse Europe over 'Sexuality, Politics and Activism: Rights and Recognition in Europe' met als hoofdsprekers prof. Phillip Ayoub (Los Angeles), promovenda Anne Louise Schotel (UvA/DIA) en Dino Suhonic (Al Maruf).

In 2019 vonden daarnaast vier bijeenkomsten in het kader van de Amsterdam German Studies Lectures plaats. Tevens organiseerde het DIA een avond over het onderzoek van fellow Felix Bohr over 'De Drie van Breda uit Duits oogpunt bezien' (samen met het Genootschap Nederland-Duitsland).

Het DIA maakt met 19 instituten wereldwijd deel uit van het netwerk van Centers of Excellence for German and European Studies en heeft een samenwerking met de Leerstoelgroep Neuere und Neueste Geschichte van de Friedrich-Schiller Universität Jena.

 

Afdeling voortgezet onderwijs en lerarenopleiding ('Onderwijsafdeling')

De Onderwijsafdeling van het DIA richt zich met name op docenten (in opleiding) en leerlingen van het voortgezet onderwijs.

Het DIA werkt binnen de Actiegroep Duits samen met de Duitse Ambassade in Den Haag, de Duits-Nederlandse Handelskamer, het Goethe-Institut Niederlande, Nuffic en de Zentralstelle für das Auslandsschulwesen.

Op 26 maart vond de 8^e Dag van de Duitse taal plaats. De dag is een zichtbaar visitekaartje voor het vak op vele scholen en genereert veel media-aandacht. Ruim 250 scholen en andere organisaties participeerden dit maal. Het DIA zelf ontwikkelde een digitale quiz die door 800 scholen is ingezet. In het kader van het jaarthema 'Duitstalige muziek' organiseerde de afdeling een speciaal Musikfest op basisschool Kindcentrum Kloosterveen in Assen. De winnaar van de Verkiezing Docent Duits 2019 was Manuela Keeris (Scala College; Teteringen).

Sinds juni 2019 ondersteunt de Onderwijsafdeling het programma 'Onbegrensd' van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Op jongerenevenementen op het gebied van cultuur en sport in de grensregio Nederland-Duitsland informeert het DIA over het belang van goede kennis van elkaars taal, waarbij er ook aandacht is voor mogelijkheden voor stage en studeren over de grens. Hiertoe zet de afdeling onder meer studentambassadeurs in. De Actiegroep legt vanuit de Mach mit!-campagne eveneens de verbinding met 'Onbegrensd'. De in het schooljaar 2019-2020 door Mercedes gesponsorde Mach mit!-Mobil wordt regelmatig in de grensregio ingezet voor schoolbezoeken en is met regelmaat bij culturele (buitenschoolse) activiteiten en jongeren-uitwisselingen aanwezig. Met steun van het ministerie van BZK en van Nuffic zijn twee taalassistenten (specialisten op het gebied van onderwijs in Duits als vreemde taal) in dienst bij het DIA, die voor beide projecten vier dagen per week met de auto op pad gaan. 

In het kader van de Europese verkiezingen ontwikkelde het DIA Duitstalig lesmateriaal voor de bovenbouw havo/vwo. Het materiaal is toepasbaar in de Duitse les en als project inzetbaar in combinatie met het vak maatschappijleer. In de volgende schooljaren zal het Centraal Eindexamen Geschiedenis over Duitsland in de periode 1919-1991 als thema hebben. Ter voorbereiding hierop en als blikvanger in de klas publiceerde het DIA in het najaar een onderwijs-poster '100 jaar Duitsland' met opdrachten voor de geschiedenisles. Daarbij maakte de afdeling een interactieve tijdlijn over Duitsland. In april organiseerde het DIA een Mastercourse geschiedenis over dit examen-thema voor veertig docenten. In november reisden zeventien leraren geschiedenis naar Bonn voor een nascholing in het Haus der Geschichte.

Om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van het (groeiende) lerarentekort voor het vak Duits heeft het instituut de DIA-Akademie opgezet. Het DIA brengt startende docenten met elkaar in contact en biedt hun een blijvend scholingsaanbod, zodat zij gemotiveerd blijven.

Voor de werving van moedertaalsprekers Duits hebben het DIA en Nuffic samen de website www.lehrerinholland.nl gelanceerd. De website wordt goed bezocht (13.300 unieke bezoekers in 2019). Om de lerarenopleidingen inhoudelijk te versterken biedt de Onderwijsafdeling samen met de Wetenschappelijke afdeling en de redactie Duitslandweb gastcolleges aan: 'Deutschland heute'. In 2019 zijn vier lerarenopleidingen Duits in Nijmegen, Zwolle, Amsterdam en Leeuwarden bezocht voor colleges over Duitse actualiteiten. Voor assistent-docenten binnen het Nuffic-programma 'Van assistent tot docent Duits' in 2019 organiseerde het DIA twee bijeenkomsten.

In 2019 reageerde het DIA als kenniscentrum en ook vanuit de Actiegroep Duits tijdens de feedbackrondes van curriculum.nu op de tussenproducten van het Ontwikkelteam Engels/mvt.

De reacties betroffen zowel het vakdidactische gedeelte alsook de positie van het vak Duits, die de afdeling in de voorstellen sterk onderbelicht zag. Het hele jaar door heeft het DIA via persvoorlichting, sociale media en de website voeding gegeven aan dit debat. 

De Onderwijsafdeling maakt deel uit van de Nationaal Congres Duits Commissie en is betrokken bij het Prämien-Programma (Duitse Ambassade & Nuffic). In 2019 werd in samenwerking met Levende Talen de Profielwerkstukprijs Duits uitgereikt. 

 

Communicatie, website en evenementen

Redactie duitslandweb.nl 

Het Duitslandweb maakt onderdeel uit van de DIA-website www.duitslandinstituut.nl. De instituutssite fungeert zowel als platform voor informatie over de organisatie zelf alsook als platform voor nieuws en kennis over Duitsland. Het maakt de stichting zo zichtbaar en herkenbaar als kenniscentrum. Lezers worden inhoudelijk en praktisch bediend op één portaal. Duitslandweb is de belangrijkste Nederlandstalige informatiebron op internet over de Duitse maatschappij en politiek.

De achtergrondinformatie, opinies en analyses op de website zorgen ervoor dat Nederlanders zich snel kunnen verdiepen in Duitse kwesties. Daarnaast verzorgt de redactie dagelijks korte nieuwsberichten en houdt het veel geraadpleegde online Naslagwerk bij. Duitslandweb kiest de voor Nederland relevante invalshoeken bij het Duitse nieuws, waarbij de bronnen hoofdzakelijk Duits zijn. De redactie kijkt in het bijzonder naar hoe in Duitsland zelf met bepaalde onderwerpen wordt omgesprongen. Naast de dagelijkse kortere nieuwsberichten publiceren de redacteuren achtergrondverhalen en eigen factsheets, onderzoek en interviews (onder andere met gasten en sprekers bij DIA-evenementen). 

Europese verkiezingen en Duitsland 30 jaar na de val van de Muur

De redactie van Duitslandweb heeft in 2019 veel aandacht besteed aan het lustrum van '30 jaar val van de Muur'. Duitslandweb maakte hierover een apart dossier en heeft het hele jaar een tijdlijn bijgehouden van de ontwikkelingen van dertig jaar geleden.

Met de podcast-serie 'Achtung Europa!' dook het DIA aan de hand van interviews met medewerkers Hanco Jürgens en Ton Nijhuis en gastonderzoeker René Cupérus dieper in de achtergronden van de Europese verkiezingen. Ook van de DIA-bijeenkomst 'Staat van Duitsland - 30 jaar na de Muur' werd een podcast gemaakt.

Samenwerkingen en instituutsbrede inzet van DIA-collega’s in media en debat

In 2019 bleef Merlijn Schoonenboom, voormalig correspondent van de Volkskrant, aan het DIA verbonden als vaste columnist. De maandelijkse column over Duitse literatuur is omgevormd tot een wisselcolumn van schrijfster Britta Böhler (voormalig advocaat en Eerste Kamerlid), germanist en inmiddels hoogleraar Duitstalige literatuur en cultuur Ewout van der Knaap en publicist en literatuurliefhebber Jerker Spits. Auteur en docent Iduna Paalman verzorgde maandelijks haar column ‘Duits in de klas’. De redacteuren van Duitslandweb en ook andere medewerkers van het instituut publiceerden in 2019 regelmatig artikelen en gaven interviews in de media. 

Publieksprogramma over 30 jaar na de val van de Muur 

De afdeling Pers, Communicatie, Conferenties en Evenementen organiseert conferenties, speciale bijeenkomsten, reeksen en filmvoorstellingen die zich afwisselend richten op specifieke doelgroepen - zoals het academische netwerk van het DIA - of juist een breed publiek.

Op 9 november 2019 was het 30 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Het Duitsland Instituut stond stil bij dit jubileum met een bijzondere 'Staat van Duitsland'-editie op 27 oktober in de Rode Hoed in Amsterdam. In gesprek met de historici Kerstin Brückweh, Bernd Florath en Christina Morina, schrijver Lukas Rietzschel, voormalig Brandpunt-journalist Peter Tetteroo en auteur Geert Mak keek het DIA terug op de historische gebeurtenissen. Vooraf was de bijeenkomst uitverkocht (170 bezoekers). 

Nieuwe projecten en samenwerkingen: Jazz Night Express en 'Babylon Berlin'

In 2019 was het DIA inhoudelijk betrokken bij een thema-avond rondom de succesvolle electro-opera 'Merkel' van Nineties Productions en Orkater, bij de nachttrein Jazz Night Express die in 2019 voor de eerste keer via Rotterdam / Amsterdam naar Berlijn reed en produceerde  samen met de webredactie een themanummer over de geschiedenis en cultuur van Berlijn. Dit magazine werd uitgedeeld op de Jazz Night trein, op diverse DIA-bijeenkomsten, tijdens gastcolleges en externe evenementen zoals het festival 'Berliner Garten' in Utrecht. In totaal zijn meer dan 1.000 exemplaren verspreid. Met het 'Babylon Berlin'-Festival in de Amsterdamse Art Déco-bioscoop Tuschinski heeft het DIA in oktober de Duitse geschiedenis eens op een andere wijze belicht: met een lezing van Berlijn-expert dr. Krijn Thijs (DIA), vier afleveringen van de succesvolle tv-serie Babylon Berlin op groot scherm en een swing-workshop en livemuziek. Als special guest was Michael Polle, producent van de serie, voor een Q&A aanwezig. Het festival was vooraf uitverkocht met meer dan 100 bezoekers.

Deutsches Kino 

In de filmreeks 'Deutsches Kino' (te zien in het Ketelhuis Amsterdam en Filmhuis Lumen in Delft) toonde het DIA in 2019 tien Duitse films die niet eerder in Nederland te zien waren. 'Deutsches Kino' is een samenwerking met beide filmhuizen en het Goethe-Institut Niederlande. Het aantal bezoekers stijgt al jaren. In 2019 waren dit er 994; in 2018 710 en in 2017 nog 585. Vertoond werden o.m. 'Atlas' (David Nawrath; Duitsland 2019) en 'Der Junge muss an die frische Luft' (Caroline Link; Duitsland 2018). Bij de vertoning van 'Gundermann' (Duitsland 2018) hield regisseur Andreas Dresen een Q & A.

 

Duitslanddesk & Mobiliteitsstipendia

DIA-Mobiliteitsprogramma gericht op Duitsland

De Duitslanddesk is in 2013 opgezet als initiatief en met ondersteuning van de Deutsche Akademische Austauschdienst (DAAD) en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De Desk voert een beleid gericht op het stimuleren van studenten- en onderzoeksmobiliteit naar Duitsland, door middel van een imago-campagne, voorlichting en beleidsonderzoek (wegnemen van drempels en bieden van institutionele impulsen) en een stipendium-programma. Bij de Duitslanddesk is een bijzonder DAAD-Lektorat ingericht ter ondersteuning van dit programma. In 2019 waren er bovendien vanaf september niet één, maar twee taal-assistenten van de DAAD actief. Een daarvan ondersteunde ook de samenwerkingsprojecten van de Desk en de Onderwijsafdeling.

Blijvende aandacht voor studieland Duitsland: online én persoonlijk

De Duitslanddesk voert een continue voorlichtingscampagne over studeren en onderzoek doen in Duitsland. De website, sociale media, maar ook het persoonlijke contact vormen de pijlers van deze campagne. Het bereik van deze campagne is groot en groeit bovendien gestaag onder elk nieuw cohort studenten. 

Het promotiemateriaal is in 2019 vernieuwd met onder meer een nieuwe poster-serie en beeldmateriaal dat een indruk geeft van het Duitse studentenleven. Daarnaast zijn er speciaal postkaarten met daarop Duitse uitdrukkingen ontwikkeld voor docenten Duits, die ook in de Duitse les in het voortgezet onderwijs gebruikt kunnen worden.

Voor de doelgroep scholieren in de bovenbouw heeft de Duitslanddesk in samenwerking met de Onderwijsafdeling de campagne 'Kies Duits' ontwikkeld. Het DIA heeft hiervoor nieuw onderwijsmateriaal op maat gemaakt.

In 2019 was de Duitslanddesk actief op evenementen om studenten & scholieren direct te kunnen informeren. De grootschalige, nationale BuitenlandBeurs in de Jaarbeurs Utrecht (meer dan 7.000 bezoekers en 113 exposanten) was hiervan de belangrijkste. De deelname hieraan was mogelijk door extra steun van de DAAD. Verder bezochten de studenten-ambassadeurs van de Desk (studenten die eerder ervaring hebben opgedaan in Duitsland) elf middelbare scholen en ROC's in onder meer Bergen op Zoom, Den Haag, Eindhoven en IJmuiden. Ten slotte waren medewerkers aanwezig bij onder meer het evenement 'Cultureel werken in Duitsland', georganiseerd door DutchCulture, bij het Nationaal Congres Duits, bji de Tolle Woche in Enschede en bij het evenement 'Germany-Netherlands: Academic Cultures Explained' van de Universiteit Twente.

Oprichting alumni-netwerk

In mei 2019 heeft de Duitslanddesk het Duitsland Alumni Netwerk (DAN) opgericht. Er is een zelfstandig bestuur van vier Duitsland-alumni verkozen door de leden. Zij hebben de eerste stappen gezet in de ontwikkeling van dit netwerk in samenwerking met de Duitslanddesk en houden zich bezig met het verder werven van leden en het organiseren van diverse evenementen voor Duitsland-alumni.

In 2019 hebben negen studenten voor hun studieverblijf in Duitsland deelgenomen aan een intensieve taalcursus, ontwikkeld door de Duitslanddesk en het Goethe-Institut Amsterdam. Daarnaast hebben drie aanvragers van het DIA-Stipendium deelgenomen aan een intensieve zomercursus van het Goethe-Institut met financiële ondersteuning van de Duitslanddesk.

In 2019 maakten 64 studenten gebruik van de kans om hun taalniveau te laten testen via digitale OnSet-Tests van de DAAD en vond in totaal zeven keer de Sprachstammtisch plaats, een taalcafé waarbij Duitslerenden en moedertaalsprekers in een informele setting bij elkaar komen om Duits te praten.

DIA-Stipendium en DAAD-beurzen

De belangstelling voor het DIA-Stipendium blijft op een hoog peil en de kwaliteit van aanvragen is zeer goed. 172 studenten en jonge onderzoekers deden in 2019 een aanvraag voor het DIA-Stipendium (2018: 212). De daling van aanvragen is toe te schrijven aan het geringere aantal aanvragen voor het zomer-semester. Voor het winter-semester was het aantal aanvragen in lijn met eerdere jaren. (NB. Voor het zomer-semester 2020 waren de zomer-aanvragen met een aantal van 76 weer in lijn met eerdere jaren.) Zie ook: het DIA-Stipendum in cijfers

Naast het DIA-stipendium heeft de Desk ook Nederlandse studenten en onderzoekers over de studiebeurzen van de DAAD geïnformeerd. Het aantal van sollicitanten voor Hochschulsommerkurse was drie. Voor de DAAD-beurs van 24 maanden voor Master-studenten zijn 18 aanvragen gedaan en voor een eenjarige onderzoekbeurs drie.