Een Duitse natie zonder rijk
Samenvatting, 1815-1871

Toen in 1815 de Europese leiders in Wenen bijeenkwamen om te beslissen over de toekomstige politieke orde van Europa, wachtten Duitse nationalisten gespannen op de uitkomst. Het liep uit op een grote teleurstelling. De onderhandelaars stelden in Wenen het belang van de diverse vorstenhuizen boven het recht op zelfbeschikking. Duitsland bleef een lappendeken van steden en staten. Pruisen en het Habsburgse Rijk streden in toenemende mate om voorrang.

Ruim dertig jaar later, in 1848, waren de Europese hoofdsteden het toneel van revolutionaire onlusten. Opnieuw hoopten de Duitse nationalisten op vereniging. Een jaar lang vergaderden zij in Frankfurt over de grenzen en staatsrechtelijke vorm van het nieuwe Duitsland. Maar ze misten opnieuw de slag: de Pruisische koning weigerde de keizerskroon uit handen van het volk te accepteren. De revolutie was mislukt.

 De conservatieve politicus Otto von Bismarck wist daarna de Duitse eenwording tot stand te brengen, naar zijn eigen zeggen niet door ‘praten en meerderheidsbesluiten’ maar door ‘ijzer en bloed’. Onder zijn leiding versloeg Pruisen eerst Oostenrijk (1866) en vervolgens Frankrijk (1870-71). Deze staten konden zich nu niet meer tegen een Duitse eenheid keren. Vervolgens dwong hij de andere Duitse vorsten aan de onderhandelingstafel hiermee in te stemmen. Zo kon in 1871, in de Spiegelzaal van Versailles, de Pruisische koning tot Duitse keizer worden gekroond. Dit autocratisch geleide keizerrijk, waarin Pruisen de toon zette, was misschien niet het Duitsland waar de liberalen van gedroomd hadden. Maar Duitsland was wel verenigd in een machtige centralistisch bestuurde bondsstaat.