Magere jaren FDP voorbij
Oppositiepartij hervindt contact met kiezer

Na zeven magere jaren komt de liberale FDP als oppositiepartij weer uit de verf. Volgens de in opdracht van weekblad Stern en tv-zender RTL uitgevoerde opiniepeiling van vorige week zou de partij van Guido Westerwelle, als er nu verkiezingen zouden zijn, 15 procent van de stemmen in de wacht slepen. Naar alle verwachting zal deze voorsprong in de peilingen zich op korte termijn uitbetalen bij de deelstaatverkiezingen in Berlijn en Mecklenburg-Vorpommern in september.

Krachtenspel

De FDP, die na haar onverwachte succes bij de Bondsdagsverkiezingen vorig jaar op een haar na weer had meegeregeerd, lijkt nu serieus rekening te houden met de mogelijkheid bij eventuele vervroegde verkiezingen in de regering te komen. Desondanks hebben veel commentatoren twijfels of de sterke neoliberale stromingen binnen de FDP een breed draagvlak zullen vinden. Maar of de liberalen de komende jaren nu zullen regeren of niet: in ieder geval vormen zij weer een serieuze factor in het krachtenspel van de grote partijen in Duitsland.

Duidelijkheid

De dalende populariteit van de grote coalitie vormt maar een deel van de verklaring voor de groeiende FDP-aanhang. Lag de partij van Guido Westerwelle na de Bondsdagsverkiezingen van vorig jaar nog nek aan nek met de Grünen en de Linkspartei.PDS – wat in feite al een enorme winst betekende voor de tot dan toe kwakkelende FDP – inmiddels ligt zij in de peilingen 5 procent voor op de linkse oppositiepartijen. De al jaren met haar imago kampende FDP heeft door een nieuwe omgang met haar neoliberale beginselen duidelijk haar binding met het kiezerspubliek hervonden.

Niet dat de liberalen “water bij de wijn” hebben gedaan, zoals een commentator van weekblad Die Zeit naar aanleiding van het liberale partijcongres van mei dit jaar meende. Immers: terwijl de CDU verscheurd is in debatten rond haar sociale gezicht, laat de FDP in haar uitspraken over de verzorgingsstaat, de verhoging van de BTW en de hervorming van het gezondheidsstelsel aan duidelijkheid niets te wensen over. Minder staat, meer eigen verantwoordelijkheid en zelfregulering van de markteconomie luidt onveranderd het devies.

Gezin

Maar anders dan een paar jaar terug heeft de FDP eindelijk het juiste publiek voor haar boodschap weten aan te boren: de liberalen doen meer hun best om de burger aan te spreken. De FDP, die zich lange tijd als 'partij van de beter verdienenden' beschouwde, probeert nu vooral te benadrukken dat haar programma voor de hele samenleving bedoeld is. Zo beargumenteert partijvoorzitter Guido Westerwelle in een interview zijn bezwaren tegen de verhoging van de BTW vanuit het perspectief van een vierkoppig gezin – tot voor kort nog vloeken in de kerk voor de lange tijd als yuppie-partij bekend staande FDP. Hetzelfde geldt voor de recente FDP-aandacht voor milieu- en energievraagstukken.

Wereldvreemd

Langzamerhand rekent de liberale partij af met het fnuikende Spaß-imago, dat haar sinds het hopeloos geflopte 'Projekt 18' bij de verkiezingen van 2002 lang is blijven achtervolgen. In de aanloop naar de verkiezingen van 2002 probeerde de FDP de kiezer te paaien met een overvloed aan optimisme en vrolijkheid. Westerwelle wilde de liberalen een verkiezingsresultaat bezorgen van 18 procent, dat terwijl de partij in de voorgaande jaren steeds rond de kiesdrempel van 5 procent was geëindigd. De afloop was desastreus: behalve een mager verkiezingsresultaat  betekende 'Projekt 18' voor de liberalen een ernstige aantasting van de eigen geloofwaardigheid.

Deze verkiezingen vormden een dieptepunt in de identiteitscrisis waarmee de liberalen al te kampen hadden sinds de nadagen van de regering-Kohl. Midden jaren negentig begon de FDP, tot dan toe vooral goed om de CDU aan een meerderheid te helpen, onder de jonge Guido Westerwelle aan een nieuwe koers als neoliberale hervormingspartij. In de lange oppositieperiode die volgde, had de geloofwaardigheid van de partij niet alleen te lijden onder de affaire-Möllemann. Ook Westerwelles neoliberale beginselen klonken vanuit de oppositiebanken schrikbarend kil.

Hoewel in het rood-groene hervormingsprogramma 'Agenda 2010' een neoliberaal handschrift onmiskenbaar was, had de partij die het neoliberalisme voor zichzelf had opgeëist, niet de kans om haar ideeën te toetsen aan de realiteit van het regeren, wat ervoor zorgde dat de liberalen in hun radicaliteit bijna wereldvreemd overkwamen.

Burgerrechten

De nieuwe omgang met de neoliberale waarden komt het contact van de partij met haar kiezers ten goede en versterkt bovendien de cohesie binnen de partij. Westerwelles inzet voor burgerrechten komt tegenwoordig aanmerkelijk geloofwaardiger over dan zijn plotselinge ijver voor homorechten na zijn coming-out van enkele jaren geleden, een ijver die toen door velen als enigszins geforceerd werd ervaren. Bovendien lijkt binnen de partij het traditionele verschil te verdwijnen tussen de wirtschaftsliberale stroming en de oudere burgerrechtenstroming, vertegenwoordigd door FDP-veteranen als Gerhart Baum en Burkhard Hirsch.

De laatsten boekten in februari dit jaar een groot succes met de gewonnen rechtszaak bij het constitutionele hof tegen de luchtveiligheidswet van 2004, een overwinning die partij-interne critici als de ex-minister van justitie Sabine Leutheusser-Schnarrenberger weer verzoende met de FDP. Terwijl vooral binnen de CDU een richtingenstrijd woedt, lijkt de FDP voor het eerst sinds lang tijd een partij uit één stuk te zijn.

Volwassen

De liberalen hebben het afgelopen jaar een groeispurt gemaakt tot een volwassen oppositiepartij. Zelf geeft de partij duidelijke signalen af, weer regeringsmacht te willen dragen. Guido Westerwelle en anderen geven in interviews aan, op vervroegde verkiezingen te rekenen. Over mogelijke coalitiepartners blijven de partijwoordvoerders bewust vaag. Veel commentatoren zien echter eerder een constructieve rol voor de FDP als sterke oppositiepartij weggelegd. Hoe het ook zij, met de FDP moet weer rekening worden gehouden.

Carina de Jonge promoveert in München en schrijft regelmatig voor het Duitslandweb.