Schröder is de SPD meer tot last dan tot lust
Opinie

Het grote ego van Gerhard Schröder dwong de sociaal-democraten zich te onderwerpen aan het dogma: "Het zal afhangen van de kanselier". Schröder beschikt inderdaad over een grote populariteitsbonus ten opzichte van zijn christelijk-sociale concurrent Edmund Stoiber (CDU/CSU). De SPD en haar kanselier en partijvoorzitter Schröder dachten dus, dat zij de uitkomst van de verkiezingen tegemoet konden zien zonder extra inspanningen te verrichten. Ondertussen wijzen de harde cijfers van de peilingen uit dat de sociaal-democraten, ongeacht Schröder's populariteit, achterliggen op de CDU. Menig medewerker van het campagneteam van de SPD valt ten prooi aan pure vertwijfeling en onbegrip bovendien. Welk verraderlijk mechanisme zorgt ervoor dat de brede instemming die de kanselier geniet, niet afstraalt op zijn partij?

De SPD-strategen zijn niet als enige verantwoordelijk voor de slechte positie van hun partij in de peilingen. Zij kunnen troost vinden bij Friedrich Nietzsche. De filosoof postuleerde meer dan een eeuw geleden de Umwertung aller Werte. Vandaag de dag slaat de populariteit van de kanselier niet over op zijn partij, omdat zij het resultaat is van zijn willekeur. Een authenticiteitstest verduidelijkt dit.

Niemand is in staat zich Edmund Stoiber voor te stellen als Groene of als liberaal; niet eens als sociaal-democraat. Jürgen Trittin als christen-democraat? Guido Westerwelle als socialist of als Groene? Rudolf Scharping als liberaal? Konrad Adenauer, Willy Brandt, Walter Scheel, Helmut Kohl en Joschka Fischer belichaamden, en belichamen, hun partijen. Het kost daarentegen niet al te veel moeite om zich Gerhard Schröder, de Genosse der Bosse, voor te stellen als liberaal of conservatief. Dit vermogen om te veranderen levert de kanselier veel sympathie op van tijdgenoten, die zichzelf als pragmatici beschouwen en hun bewegingsruimte net zo min als Schröder door principes willen laten inperken. Maar de vluchtige vrienden van Schröder laten zich niet aan een partij binden.

Identiteitsproblemen

De SPD is al geruime tijd vertrouwd met de identiteitsproblemen van Gerhard Schröder. Daarom ook bleven zijn pogingen, om het voorzitterschap van de partij te veroveren, lange tijd vruchteloos. In de openlijke partijstrijd moest Schröder het duidelijk afleggen tegen Rudolf Scharping en Oskar Lafontaine. In tegenstelling tot Schröder slaagde de hoekige Saarlander erin om de partij, na een jarenlange crisis, weer een ideologische basis te verschaffen. Dat stootte veel burgerlijke kiezers voor het hoofd of in ieder geval van het rode stembiljet af. Gerhard Schröder slaagde er pas in partijvoorzitter te worden toen Oskar Lafontaine, uitgeput door de principeloosheid van zijn rivaal, het bijltje er bij neergooide.

Na zijn vertrek wreven veel tactici van de SPD zich opgelucht in de handen: nu werd hun partij beter toegankelijk voor kiezers zonder traditionele partijbinding. Deze veronderstelling geldt ongetwijfeld voor periodes waarin het politieke en economische klimaat gunstig is. Maar in moeilijker tijden laten juist deze wispelturige, politieke trekvogels het afweten; zij vliegen naar andere partijen. Nu, ten tijde van de crisis, wordt menig doorgewinterde sociaal-democraat bevangen door nostalgie naar de authentieke, rode Oskar.

In een gunstige situatie is Gerhard Schröder in staat kiezers te mobiliseren voor de SPD. Wat het alledaagse politieke bedrijf echter betreft, vervreemdt zijn al te pragmatische koers veel potentiële, sociaal-democratische kiezers van hun partijbasis. Gerhard Schröder is een tactische aanwinst voor de SPD, maar op strategisch terrein leidt hij de partij naar de misère.

Snel vergeten

Een verlies bij de komende Bondsdagverkiezingen zou voor de SPD, net als voor iedere andere partij, pijnlijk zijn. De sociaal-democraten zou echter niets beters kunnen overkomen. Het interregnum van Schröder zou bijna net zo snel worden vergeten als dat van Björn Engholm. De voormalig minister-president van Sleeswijk-Holstein had zijn partij op lange termijn ook weinig meer te bieden dan mooie kleding en een boel tabakswalmen.

De SPD is de oudste en meest traditionele democratische partij in Duitsland. Zij heeft, meer dan alle andere politieke groeperingen, aan het roer mensen nodig die haar waarden belichamen. Kurt Schumacher, Erich Ollenhauer en Willy Brandt representeerden meer dan programma's het hart van de partij.

Het is niet geheel toevallig dat de sterren van Matthias Platzeck, minister-president van Brandenburg, en Siegmar Gabriel, minister-president van Nedersaksen, klimmen aan de avondrode hemel van de SPD. In tegenstelling tot Gerhard Schröder staan deze politici voor de oorspronkelijke waarden en stemmingen van de partij. Zij zullen van de SPD na kortere of langere tijd weer een bepalende kracht in Duitsland maken.

Rafael Seligmann is publicist.

Rafael Seligmann zal vandaag, 29 augustus, in debat gaan met Heinrich Oberreuter, directeur Akademie für politische Bildung in Tutzing, bij de boekpresentatie 'Duitsland achter de schermen'.  Deze presentatie vindt plaats om 15.00 uur in de Doopsgezinde Kerk, Singel 452 in Amsterdam en wordt georganiseerd door het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) i.s.m. NRC Handelsblad en Uitgeverij Prometheus en is gratis toegankelijk voor het publiek. U kunt zich aanmelden via het DIA: 020-5253690/ bonekamp@dia.uva.nl