Schröders vlucht naar voren
Nieuws

Het Duitse parlement, de Bondsdag, kan zichzelf niet bij meerderheidsbesluit ontbinden om nieuwe verkiezingen mogelijk te maken. De Duitse grondwet voorziet bewust niet in die mogelijkheid, om te voorkomen dat partijen net zo vaak nieuwe verkiezingen uitschrijven tot hen de uitkomst bevalt. Dit was het geval in de Republiek van Weimar, waarbij de situatie in de jaren 1930 uiteindelijk leidde tot de machtsovername door Hitlers NSDAP.

Een regeringswisseling vóór het eind van de regeerperiode is praktisch alleen mogelijk via grondwetsartikel 68, de zogenoemde vertrouwensvraag. De kanselier vraagt in dat geval of de Bondsdag nog vertrouwen in hem heeft. Bij onvoldoende steun treedt de regering af. Deze uitweg is bedoeld voor het geval dat een bondskanselier niet meer op de meerderheidssteun in het parlement kan rekenen en hem het regeren bijgevolg onmogelijk wordt gemaakt.

In dit geval beschikt de rood-groene regeringscoalitie echter over een meerderheid in de Bondsdag van 304 van de 601 zetels. Schröder kan de regering daarom alleen via een ‘truc’ laten vallen: zijn eigen partijleden moeten zich er bewust van onthouden hun vertrouwen in hem uit te spreken. Alleen dan kan hij aantonen ‘onvoldoende steun’ van het parlement te krijgen.

Kohl

Eén keer eerder werd deze kunstgreep toegepast, door bondskanselier Helmut Kohl (CDU) in 1982. Hij was tussentijds tot nieuwe bondskanselier benoemd, maar zocht de expliciete steun van de bevolking via verkiezingen. Daarom liet hij zijn eigen partij in de Bondsdag haar wantrouwen in hem uitspreken. Voorstellen voor tegenkandidaten voor het kanselierschap werden door zijn partij in het parlement geblokkeerd, waardoor nieuwe verkiezingen onontkoombaar waren. Die vonden begin 1983 plaats.

Het grondwetartikel is echter expliciet bedoeld als noodoplossing voor regeringscrises en niet voor de grillen van bondskanseliers. Daarom heeft het Bundesverfassungsgericht, de hoogste Duitse rechtsinstantie, in 1983 bepaald dat Kohls truc bij uitzondering werd toegestaan, maar dat de vertrouwensvraag niet nog eens op deze wijze mocht worden misbruikt. Dat betekent dat Schröders roep om nieuwe verkiezingen in feite ongrondwettelijk is.

Coup

Het uitroepen van vervroegde verkiezingen na de voor de rood-groene coalitie desastreus verlopen deelstaatverkiezingen in Noordrijn-Westfalen gisteren, heeft de SPD-top in overleg gedaan met haar coalitiepartner. Voorzitter van Die Grünen Reinhard Bütikofer verklaarde dat “deze coup al besproken was”. Met het verlies van de grootste deelstaat aan de CDU, krijgt die partij tenslotte een overduidelijke meerderheid in de Bondsraad, de Duitse deelstaatvertegenwoordiging. Die kan daarmee regeringsvoorstellen nog makkelijker blokkeren.

SPD-voorzitter Franz Münterfering beargumenteerde de roep om verkiezingen derhalve als volgt: “Het wordt tijd dat de verhoudingen in Duitsland duidelijk worden.” En: “De mensen moeten de structurele patstelling tussen Bondsdag en Bondsraad beantwoorden. Zij moeten maar zeggen door wie ze geregeerd willen worden in dit land.”

Kanselierskandidaat

Bij oppositiepartij CDU daarentegen hield niemand rekening met Schröders vlucht naar voren. “Velen dachten dat het een grap was”, aldus Der Spiegel. Daarmee heeft de bondskanselier in ieder geval bereikt dat de zusterpartijen CDU en CSU, die in de Bondsdag een gezamenlijke fractie vormen, sneller dan verwacht met een gezamenlijke kanselierskandidaat moeten komen. Bovendien wordt nu van hen verwacht met alternatieve plannen te komen en expliciet uit te spreken waar hun fractie voor staat. Tot dusver hebben zij dat grotendeels nagelaten.

De partijen hebben aangekondigd die voor 31 mei te willen presenteren. Verschillende CDU-prominenten verklaren echter nu al, dat hun voorzitter Angela Merkel kanselierskandidaat wordt. Bij de afgelopen bondsdagverkiezingen twee jaar geleden was dat nog CSU-voorzitter Edmund Stoiber.

Lees alles over de komende verkiezingen in ons verkiezingsdossier.

Spiegel Online
Selbstmord aus Angst vor dem Tod
Zum Abschied ein Verfassungsbruch?
"Dieser Coup war besprochen"

Die Welt
Schröder will Neuwahlen
Drei Grundgesetz-Artikel regeln Neuwahlen
Erklärung von Kanzler Schröder zu Neuwahlen

FAZ.NET
"Merkel wird Kanzlerkandidatin"
Schröder geht mit unverändertem Kabinett in den Wahlkampf

Süddeutsche Zeitung
"Angela Merkel selbstverständlich"
"Ein Stück Selbstaufgabe von Rot-Grün"