Bijbanen of bijbeunen?
Discussie over nevenfuncties van Bondsdagleden

Voor SPD-Bondsdaglid Jann-Peter Janssen is het parlementaire jaar 2005 nu al voorbij. Sterker nog, voor Janssen lijkt de politiek als geheel voorbij. Definitief. Wat wil het geval: Janssen stelde afgelopen vrijdag noodgedwongen zijn zetel in het parlement ter beschikking, nadat aan het licht was gekomen dat hij onwaarheden had verkondigd over zijn neveninkomsten bij autofabrikant Volkswagen. Toen journalisten onlangs ontdekten dat Janssen ook na zijn toetreding tot de Bondsdag, in 1994, op de werknemerslijst van zijn vroegere werkgever was blijven staan, verklaarde de parlementariër dat hij al die tijd geen geld van Volkswagen had ontvangen. Die bewering bleek onjuist: vorig jaar nog had hij geld gekregen. Daarmee was het beeld gevestigd van een zakkenvullende sociaal-democraat die bovendien liegt. Janssen had zijn politieke doodvonnis getekend.

Jann-Peter Janssen is het tweede slachtoffer van een recente reeks onthullingen over bijverdiensten van politici. Het eerste slachtoffer was Laurenz Meyer, tot vorige maand secretaris-generaal van de oppositionele CDU. Meyers positie werd in december onhoudbaar toen bleek dat hij – net als Janssen – had gejokt over zijn neveninkomsten in het bedrijfsleven. Nadat Meyer eerst had moeten toegeven al jarenlang inkomsten te ontvangen uit werkzaamheden voor een energiebedrijf, vertelde hij vervolgens niet de hele waarheid over de hoogte van deze inkomsten. Uiteraard kwam de precieze hoogte alsnog aan het licht, waarna Meyer moest opstappen.

Dienstauto

Meyer en Janssen zijn vooralsnog de enige politici van een groep van bijna twintig die na de ontdekking van hun neveninkomsten de afgelopen weken zijn gedwongen hun publieke functie neer te leggen. Een willekeurige greep: CDU-Bondsdaglid Hildegard Müller bleek op de loonlijst van de Dresdner Bank te staan, FDP-parlementariër Ulrike Flach verdiende bij met vertaalklussen voor electronicagigant Siemens en de SPD-burgemeester van Volkswagen-standplaats Wolfsburg liet zich rondrijden in een dienstauto van - hoe kan het ook anders - Volkswagen. Siemens heeft inmiddels laten weten twaalf politici op de loonlijst te hebben staan, “waaronder één Bondsdag-lid”. Volkswagen verklaarde dat het naast Janssen nog vijf SPD’ers betaalt. De voornaamste reden dat Janssen en Meyer tot nu toe als enige gedwongen zijn geweest om op te stappen, is dat zij na bekendmaking van hun bijbaan ook nog eens logen over hun vergoeding. De meeste andere politici kozen eieren voor hun geld en legden in allerijl hun bedrijfsfuncties neer.

Als reactie op het dreigende gezagsverlies van de politiek en om vergelijkbare situaties in de toekomst te voorkomen, pleiten de Bondsdagfracties van regeringspartijen SPD en Die Grünen nu voor aanscherping van de gedragsregels voor politici. Op dinsdag willen zij met de overige fracties over hun plannen praten. Die bestaan onder meer uit het voorstel om Bondsdagleden een geldboete op te leggen wanneer blijkt dat zij nevenactiviteiten verzwijgen. Volgens weekblad Der Spiegel zou de SPD de hoogte van de boete willen vaststellen op het dubbele van de heimelijk genoten inkomsten. De boete zou in de kas van de Bondsdag moeten worden gestort. Ook zouden binnen de SPD stemmen opgaan voor aanscherping van de anti-corruptieparagraaf in het Duitse Wetboek van Strafrecht. Deze paragraaf stelt het kopen van de stem van een afgevaardigde strafbaar. Grünen-parlementariër Hans-Christian Ströbele heeft geopperd dat de Bondsdagleden al hun neveninkomsten openbaar maken.

Waakhond
Nu is het nog zo dat leden van het Duitse parlement hun nevenfuncties en –inkomsten bij de voorzitter van de Bondsdag moeten opgeven. Momenteel is dat Wolfgang Thierse (SPD). De parlementariërs mogen dus wel functies uitoefenen naast hun politieke ambt, maar zij mogen daarvoor geen volledige salariëring ontvangen. De filosofie hierachter luidt, dat een hardwerkende parlementariër nooit over voldoende tijd kan beschikken om voor andere werkgevers de prestatie te leveren die verwacht mag worden in ruil voor een volledig loon. Wie dit loon toch geniet, ontvangt dus geld voor niet-geleverde prestaties en wordt in feite omgekocht. En dat maakt de politicus in kwestie strafbaar. Dit laatste was volgens de openbaar aanklager het geval bij de SPD-politici die onlangs moesten toegeven bij Volkswagen op de loonlijst te staan. Zij hebben tot nog toe niet kunnen bewijzen voor hun geld een tegenprestatie te hebben geleverd. Voor de parlementsvoorzitter blijkt het in de praktijk evenwel ondoenlijk om van honderden Bondsdagleden na te gaan hoeveel geld zij ontvangen en te beoordelen of dat in verhouding staat tot de hoeveelheid tijd die zij aan hun nevenactiviteiten spenderen.

Nevenactiviteiten van politici staan als zodanig niet ter discussie. Waakhond Thierse heeft laten weten dat de politiek ook baat heeft bij contacten met het bedrijfsleven. Zij garanderen dat de politici in Berlijn op de hoogte blijven van wat er zoal speelt op de werkvloer en in de directiekamers. Steun ondervindt Thierse van het bedrijfsleven. Zo heeft Siemens-chef Heinrich von Pierer gezegd dat zijn bedrijf de combinatie politiek-bedrijfsleven stimuleert “omdat we toch allemaal economische kennis van zaken willen in de politiek?”. Daarbij vergeten Von Pierer en de zijnen niet te pleiten voor “meer transparantie”. Wat hun betreft maken politici hun nevenactiviteiten netjes openbaar. De bedrijven willen immers voorkomen dat zij, net als de bijklussende politici, onder verdenking komen te staan van omkoperij.

Mark Schenkel is historicus en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb.