"The Passion of the Christ was erger"
Nederlandse scholieren kijken naar de film Der Untergang

 Beduusd verlaten de genodigden van het Duitsland Instituut de zaal. Ze hebben twee en een half uur gekeken naar veel bommen, bloed, zelfmoorden en een “krankzinnige idioot”, aldus één van de scholieren. De Havo-vier klas van De Populier in Den Haag praat na afloop van de voorpremière na over Der Untergang. De leerling vinden de film voornamelijk realistisch. Ondanks het feit dat er “niet zoveel over de joden inzat”, vinden ze vrijwel unaniem dat de film erg leerzaam is.

De scholieren hadden van tevoren in de klas op internet reacties van Duitse bioscoopgangers op de film gelezen. “Sommigen vonden de film goed, maar er waren ook mensen die zeiden dat het belachelijk en schokkend was dat Hitler als mens werd getoond”, vertellen de leerlingen. Zelf zitten ze daar niet zo mee. Zij vinden de film voornamelijk erg realistisch. “Ik wist niet dat het zo was”, zegt een jongen. “Ik dacht dat Hitler vooral heel wreed was, maar deze film laat zien dat hij eigenlijk een gespleten persoonlijkheid heeft. Aan de ene kant was hij de Führer en de politicus, aan de andere kant een krankzinnige idioot.”

“Hij was toch ook aan de drugs?” vraagt een klasgenote. “Ja, trilde daarom zijn hand zo?” Willem Melching, docent geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, die voor het begin van de film de scholieren een korte inleiding had gegeven, legt uit dat die trillende hand was veroorzaakt door de aanslag van generaal Stauffenberg in 1944, waarbij Hitlers arm was geraakt. Maar inderdaad, pillen slikte hij ook.

Dat Hitler niet alleen maar een koelbloedige wrede man bleek, maakt hem wel menselijker, vindt een aantal scholieren. Maar dat is niet erg. “Dat mag je best laten zien”, zegt een jongen. Twee klasgenotes vinden echter dat er wel wat veel werd getoond. Dat de zes kinderen van Goebbels door hun moeder allemaal een gifcapsule in de mond kregen gedrukt, was wel heel nadrukkelijk in beeld gebracht.

“Nou, van mij hadden ze ook wel mogen laten zien dat Hitler zelfmoord pleegde”, zegt een ander. Dat gebeurde in de film achter gesloten deuren, je hoort alleen de knal van zijn pistool. “Ja”, beaamt een meisje, “ik vond The Passion of the Christ erger. Dat was met veel meer bloed.” Maar dat is een ander niet met haar eens. “Dit is veel indrukwekkender, omdat dit allemaal echt gebeurd is.” “The Passion of the Christ is ook echt gebeurd”, roept het meisje verontwaardigd, “dat is het leven van Jezus.” “Dat hangt er maar vanaf of je gelooft”, vindt de jongen.

 De scholieren zijn vooral verbaasd over de loyaliteit van de mensen in de bunker aan Hitler, tot na zijn zelfmoord aan toe. Mede door die loyaliteit hebben sommige scholieren ook geen medelijden met de soldaten die boven de grond moeten vechten voor een verloren zaak. Daar is niet iedereen het mee eens. “Die jonge soldaten konden er ook niks aan doen. Ze moesten wel vechten. Anders werden ze doodgeschoten door de nazi’s.”

Maar de mensen in de bunker hebben hun lot verdiend, lijkt de teneur onder de scholieren. We zien in de film de mensen in de bunker door de ogen van één van Hitlers secretaresses, Traudl Junge, die enkele jaren geleden werd opgespoord en haar verhaal vertelde. De film is gedeeltelijk gebaseerd op dit verhaal. Junge vergeleek haar positie van toen later zelf met die van iemand die in het middelpunt van een tornado zit, waar het windstil is. Hitler dicteerde haar brieven, maar daarin kwamen de gruwelijkheden van de nazi’s nooit aan de orde.

Aan het eind van de film zien we een fragment van de echte Traudl Junge, die vertelt dat ze jarenlang voor zichzelf als excuus had dat ze nog zo jong was en niet wist wat er zich allemaal afspeelde in de oorlog. Tot ze een monument zag voor Sophie Scholl, een meisje net zo oud als zij, dat in verzet was gekomen tegen de nazi’s en door hen werd omgebracht. “Als zij het wist , had ik het dus ook kunnen weten”, zei ze.

Waarom ze zo loyaal bleef tot het eind kon ze zelf ook niet goed uitleggen. Ze kreeg verschillende keren de mogelijkheid de bunker te verlaten om naar veiliger gebied te worden gebracht, Hitler bood het haar zelf aan. De scholieren begrijpen niet waarom ze dat niet deed. “Ik was meteen weggeweest”, zegt een jongen. Maar een ander vergelijkt de loyaliteit van de nazi’s aan Hitler met die van de terroristen van nu aan hun ideologie. “Als je ergens in gelooft, dan doe je dat.”

Marja Verburg is medewerker voorlichting en projecten bij het Duitsland Instituut Amsterdam

Der Untergang draait vanaf 4 november in de volgende bioscopen:

Amsterdam Pathe Tuschinski, Amsterdam Pathe de Munt, Amsterdam The Movies, Rotterdam Pathe de Kuip, Rotterdam Cinerama, Den Haag Babylon, Utrecht Camera/Studio, Groningen Camera, Nijmegen Lux, Breda Chasse, Leiden Trianon, Maastricht Minerva, Arnhem Rembrandt, Eindhoven Rembrandt, Leeuwarden Cinema, Enschede Cinestar, Ede Cinemec, Tilburg Cinecitta, Den Bosch Verkadefabriek, Hilversum Filmtheater.