Kolenkachels, eenzaamheid en DDR
Voorleespodia ademen leven in Berlijn

LSD vormt onderdeel van een wijdvertakt netwerk van Berlijnse voorleespodia. Van de Chaussee der Enthusiasten en de Surfpoeten tot de Reformbühne en Dr. Seltsam: het recept is vrijwel overal hetzelfde. Een handvol jonge mannen - vaak halverwege de dertig en nog altijd op zoek naar die éne op maat gesneden baan en die éne ware liefde - draagt in de hoofdstedelijke clubs en kroegen zelfgeschreven teksten voor. Het loodzware en nooit aflatende debat over de voor- en nadelen van de DDR en het gebrek aan toekomstperspectief in Berlijn worden te lijf gegaan met een mix van zelfspot en ironie. De teksten ademen dikwijls de tristesse van het bestaan van alledag in de Duitse hoofdstad; de humor moet helpen deze tristesse een klein beetje draaglijker te maken.

Een wijdverbreid misverstand luidt, dat de voorleesavonden een voortbrengsel zijn van de dissidentenliteratuur uit de DDR. De leesgezelschappen mogen dan vrijwel uitsluitend uit voormalig Oost-Duitsers bestaan, die bovendien vaak teksten voordragen over het leven in de DDR, de podiumcultuur is een fenomeen van ná de Wende. Ulli Hannemann, de jongeman met zwarte bril die zojuist nog op het podium stond, heeft plaatsgenomen aan de bar. Hij verklaart de paradox: "In 1990 dook de eerste voorleesgroep op in Oost-Berlijn. Na de val van de Muur in '89 waren daar namelijk, naast de politieke vrijheid, ook goedkope ruimtes vrijgekomen, waar kunstzinnige vrijplaatsen konden worden gecreëerd. In de loop van de jaren negentig haakten veel lokale schrijvers aan, die nog waren opgegroeid in de DDR. Omdat zij daar nu zo vaak over vertellen, lijkt het achteraf alsof de voorleescultuur zelf ook uit de DDR komt".

Voorstad
Naast een Oost-Duitse herkomst is ook een bestaan in de grote stad een bijna altijd aanwezig element in het profiel van de tekstschrijver. Hannemann, als enige van LSD niet opgegroeid in het Oosten: "Hier in Berlijn zijn nog gebieden die niet helemaal steriel zijn, Berlijn is door de jaren heen gegroeid. De werkloosheid, de drugsdealers in het park, de beschonken nachten: waar zou ik mijn inspiratie vandaan moeten halen als ik in een voorstad van München zou wonen?".

Wie de levenswandel van de tekstschrijvers onder de loep neemt, begrijpt waarom uitgerekend zij zulke rake teksten produceren. Afgebroken studies, werkloosheid of juist het eeuwige 'jobben': de jongens van de voorleespodia lijken de situaties uit hun eigen teksten haast te léven. Hannemann: "Veel jongens waren een jaar of twintig toen de Muur viel. Dat leverde moeilijke situaties op. Geëffende paden werden geblokkeerd, terwijl nieuwe wegen nog niet waren aangelegd. Dat komt terug in hun teksten". Hannemann moet zelf hard zijn best doen om geld te verdienen met het voordragen van teksten, omdat het van een baan als taxichauffeur moeilijk rondkomen is.

Voor een boodschap, politiek of anderszins, is men bij LSD aan het verkeerde adres, beweert Hannemann. "Voorop staat dat wij zelf plezier beleven. Als anderen daar ook van genieten, is dat natuurlijk mooi meegenomen. We willen niet beleren." Maar wie luistert naar het slotlied van de avond - een gebruik dat de meeste podia kennen - zou een andere indruk kunnen krijgen. Na alle grappen en grollen klinkt het opeens ernstig: "Je hart is gebroken, het leven lijkt leeg/ Je zegt: "ik zie geen oever meer"/ Maar al is de hemel bewolkt/ De zon is toch opgegaan/ Mijn vriend, je moet niet treurig zijn/ Tranen drogen in zonneschijn". Maar nee, de ironische blikken en het valse stemgeluid waarmee de opbeurende woorden gepaard gaan, lijken vooral één ding duidelijk te moeten maken: neem ook deze tekst niet al te serieus. En daarmee worden de bezoekers de koude Berlijnse winternacht ingestuurd. Op naar huis, de kolenkachel aanmaken.

Mark Schenkel is student Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb. Momenteel studeert hij aan de Humboldt Universität in Berlijn.