Schill-out
Opkomst en ondergang van de populist Ronald Schill

Zijn aftocht van het politieke toneel in Duitsland verliep uiteindelijk net zo stormachtig als zijn opkomst: Ronald Barnabas Schill. Ruim twee jaar nadat de rechts-populist vriend en vijand had verbaasd door tijdens de deelstaatverkiezingen in Hamburg, in september 2001, de door hem opgerichte Schill-Partei vanuit het niets tot regeringspartij te maken, geldt Ronald Schill als hoofdverantwoordelijke voor het vroegtijdig einde van de midden-rechtse coalitie van zijn partij met de CDU en de liberale FDP. Afgelopen dinsdag kondigde de burgemeester van Hamburg, Ole von Beust (CDU), tussentijdse verkiezingen aan. Daarmee maakte hij een einde aan het maandenlang aanhoudende gechicaneer van Schill. In augustus van dit jaar ontsloeg Von Beust Schill uit zijn regering, omdat deze getracht zou hebben hem te chanteren met zijn vermeende homoseksualiteit. In de maanden daarna liet Schill geen mogelijkheid onbenut om de autoriteit van de burgemeester openlijk in twijfel te trekken. Begin december was voor Von Beust de maat vol: nadat Schill door het bestuur van zijn eigen partij aan de kant was gezet als voorzitter van de afdeling Hamburg en vervolgens had gedreigd met enkele getrouwen de fractie te verlaten - en dus de regering te laten vallen - nam de geplaagde burgemeester het heft in eigen hand. "Nu is het finito", sprak Von Beust op dinsdag. Daarmee kwam een voorlopig einde aan de politieke loopbaan van Ronald Schill.

Zijn aanvankelijke succes had Schill voor een belangrijk deel te danken aan zijn imago als strenge heelmeester. Voordat hij in 2000 de Partei Rechtsstaatlicher Offensive (PRO; in de volksmond beter bekend als Schill-Partei) oprichtte, had de jurist Schill in Hamburg een reputatie opgebouwd als onverbiddelijk rechter. Berucht is zijn veroordeling van een vrouw die een handvol auto's had bekrast. Strafmaat: tweeëneenhalf jaar cel. Zijn harde aanpak van de kleine criminaliteit leverde Schill de bijnaam Richter Gnadenlos op. Schill betrad het politieke toneel in een tijd waarin een sterke behoefte bestond aan een dergelijke, ferme uitstraling. Ook in Duitsland nam een paar jaar geleden de roep toe om veiligheid en meer blauw - of in Duitsland: meer groen - op straat. Schill voerde voor de deelstaatverkiezingen in 2001 campagne met de belofte om de criminaliteit in Hamburg binnen honderd dagen te halveren. Tien dagen na de schokkende gebeurtenissen van '11 september', die het gevoel van kwetsbaarheid bij veel mensen sterk hadden doen toenemen, spraken de kiezers hun vertrouwen uit in Schill: op 21 september 2001 behaalde zijn partij maar liefst 19,4 procent van de stemmen. Daarmee werd de Schill-Partei in één klap de tweede partij van Hamburg, achter de SPD. Samen met de CDU en FDP loste zij de regering van SPD en Grünen af.

Pim Fortuyn
De snelle opkomst van de Schill-Partei vertoonde opmerkelijke overeenkomsten met het succes van de Lijst Pim Fortuyn in Nederland. Beide partijen lieten een rechts-populistisch tegengeluid horen, dat bij veel mensen een luisterend oor vond. Beide hadden hun komeetachtige stijging in de kiezersgunst voor een belangrijk deel te danken aan het vermeende onvermogen van de gevestigde partijen om de problemen op te lossen: in Nederland was de onvrede met 'de oude politiek' een dankbaar thema voor de LPF; in Hamburg profiteerde de Schill-Partei van de bestuurlijke verstarring die de kiezers associeerden met meer dan veertig jaar onafgebroken SPD-bestuur. En zij beschikten allebei over een voorman die gold als personificatie van de partij, en die met zijn uitstraling optimaal wist te profiteren van alle publieke aandacht. Bovendien schopten beide partijen het vanuit het niets in één keer tot regeringspartij in een centraal-rechtse coalitie met de liberalen (VVD respectievelijk FDP) en christen-democraten (CDA en CDU).

Er bestaat echter een wezenlijk verschil tussen de LPF en de Schill-Partei: laatstgenoemde maakte haar verkiezingsbelofte om de criminaliteit flink terug te dringen aanvankelijk waar. Het aantal misdaden lag in Hamburg in 2002 ruim 15 procent lager dan in het jaar daarvoor. De Hanzestad droeg de rode lantaarn van 'de meest criminele deelstaat in Duitsland' over aan Berlijn. Er bestaat nog een verschil tussen beide partijen - een verschil, dat de Schill-Partei uiteindelijk is opgebroken. Waar de LPF vrijwel haar gehele succes te danken had aan Fortuyn, en pas na de dood van haar naamgever veranderde in een stuurloos schip, daar verkwanselde Ronald Schill zelf de geloofwaardigheid van zijn partij. Na zijn verkiezingsoverwinning stak hij de sleutel van zijn succes - de beloofde aanpak van de misdaad - te vaak in het verkeerde slot: zijn speculaties over invoering van de doodstraf en castratie van plegers van seksuele vergrijpen wekten steeds meer weerstand in Duitsland. Moeilijk te begrijpen was ook zijn pleidooi, eind vorig jaar, om de Hamburgse agenten uit te rusten met hetzelfde narcosegas waarmee de politie van Moskou een eind had gemaakt aan de gijzeling van ongeveer achthonderd theaterbezoekers in de Russische hoofdstad: het gas had aan 129 onschuldige mensen het leven gekost. In augustus 2002 had Schill ook al een klein politiek schandaal veroorzaakt door een debat in de Bondsdag - over de watersnoodramp in Oost-Duitsland - aan te grijpen voor een frontale aanval op het immigratiebeleid van de regering-Schröder. Toen Schill de afgelopen maanden branie maakte over de persoonlijke en politieke handelswijze van burgemeester Von Beust van Hamburg, bleek dat hij zijn krediet had verspeeld. De ophef waarmee Schill zichzelf en zijn partij in eerste instantie heeft gelanceerd, dwong anderen uiteindelijk ertoe aan de noodrem te trekken. Ronald Schill heeft zichzelf indirect buitenspel gezet.

Mark Schenkel is student Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb. Momenteel studeert hij aan de Humboldt Universität in Berlijn.

Zie ook:

Es geht nicht mehr

Süddeutsche Zeitung
Schill: Ende des Senats macht mich tief traurig