Gregor Gysi
Aan de vooravond van zijn grootste triomf

Het is een lang gekoesterde droom. Al sinds de jaren negentig brak Gysi zijn hoofd over de vraag hoe hij zijn PDS ook in het Westen salonfähig kon maken. De opvolger van de – in het Westen verketterde – SED, de communistische staatspartij van de DDR, heeft in West-Duitsland nooit voet aan de grond gekregen. Het bleef de partij van het Oosten, de partij van de weemoed naar vervlogen tijden, van de grijze zombies uit het communistische partijkader, de partij die het minderwaardigheidsgevoel vertolkte van veel Ossi’s ten opzichte van het rijke Westen.

"Het gaat mij om de eerste echte stap naar een verenigd links in Oost en West’’, zei Gysi in juni tegen het tijdschrift Der Spiegel. Wat de PDS alléén vijftien jaar lang niet lukte, is nu binnen handbereik, aldus de lijsttrekker. Grijpt de partij deze kans niet, dan veroordelen de postcommunnisten zich voor lange tijd tot een marginaal bestaan als Oostpartij. Of erger: dan verschrompelt de partij en sterft ze af.

Sterspeler

Gysi heeft al een hele krachttoer volbracht sinds hij in 1989, na de val van de Muur, door de vertwijfelde communistische partijtop tot voorzitter van de SED/PDS werd verkozen. Meer dan ieder ander PDS-politicus is hij verantwoordelijk voor de herrijzenis van de PDS uit de resten van de gehate SED.

Gysi stamt uit een oude joods-Berlijnse familie. Zijn vader had het in de DDR geschopt tot minister van cultuur en ambassadeur in Italië. Na zijn rechtenstudie aan de Humboldt-Universiteit begon Gysi junior zijn loopbaan als advocaat onder het SED-regime. Op zijn negentiende lid werd hij lid van de partij.

Onder leiding van Gysi trok de PDS in 1990 met 17 zetels de Bondsdag in. Het parlement had toen in totaal 656 zetels. Ondanks dat verkiezingsuitslagen regelmatig tegenvielen, zoals in 2002, heeft de partij het parlement niet meer verlaten. Ook de rood-rode coalities in de Oost-Duitse deelstaten Berlijn en Mekelenburg-Vorpommern zijn tastbare bewijzen voor het herwonnen prestige van de postcommunisten – in het Oosten althans.

Gysi is de onbetwiste ster van zijn partij. Geen enkele PDS-politicus is zo welbespraakt, charmant en mediageniek als hij. De talkshowlieveling uit het oosten is altijd scherp en heeft steeds zijn woordje klaar. Grappig is hij ook: "Berlin ist nicht arm, Berlin hat bloss keen Jeld’’, ("Berlijn is niet arm, Berlijn heeft alleen geen geld"), vertrouwde Gysi in plat Berlijns zijn publiek toe, toen hij in 2002 als nieuwbakken Berlijnse wethouder van Economische Zaken de rampzalige toestand van de hoofdstedelijke schatkist toelichtte.

Afhaker

Ondanks zijn successen is Gysi in zijn eigen partij niet onomstreden. De Berlijnse advocaat geldt als briljant, maar ook wispelturig en egocentrisch, vooral bezorgd om zijn eigen imago. Een Einzelgänger en een notoire afhaker, net als zijn politieke partner Lafontaine, overigens.

In 2000 trad hij plotseling terug als voorzitter van de PDS-Bondsdagfractie. Pacifistische krachten binnen de PDS hadden een voorstel van Gysi over instemming met VN-interventies afgeschoten. Gysi vertrok en liet zijn partij vertwijfeld achter. Wat moesten ze zonder hun ster? Gysi stortte zich in de talkshowwereld, waar hij wel kon schitteren.

In 2002 herhaalde Gysi zijn truc. Na een succesvolle comeback als lijsttrekker bij de lokale verkiezingen in Berlijn werd hij wethouder en loco-burgemeester in de hoofdstad. Maar na amper zeven maanden gaf hij zijn ambten weer op; de Bild Zeitung onthulde dat hij - evenals enkele andere prominente politici - gratis reisde met airmiles die hij als Bondsdaglid had gespaard. Maar was dat de werkelijke reden van zijn aftreden? Zelfs partijvrienden konden het moeilijk geloven dat Gysi vanwege het airmiles-schandaaltje zijn biezen pakte. Een beetje overdreven, oordeelden ook zijn Berlijnse coalitiegenoten. Vermoedens dat Gysi de affaire aangreep om aan de dagelijkse sleur van de wethouderswerkzaamheden in de failliete hoofdstad te ontkomen, heeft hij echter altijd weersproken.

Gysi's partij nam hem zijn plotselinge aftreden niet in dank af. Verkiezingen stonden voor de deur en mede als gevolg van het verlies van hun enige stemmentrekker kelderde de PDS in de peilingen. De uitslag van de verkiezingen was catastrofaal. De PDS haalde slechts 4 procent van de stemmen en kwam daarmee uit onder de kiesdrempel van vijf procent. Alleen dankzij twee direct gekozen afgevaardigden was de partij nog in de Bondsdag vertegenwoordigd. "We hebben het zelf verpest’’, verzuchtte Gysi.

Stasi

Gysi heeft een ander probleem dat maar niet wil verdwijnen: vermoedens rond een Stasi-verleden van de advocaat. Ten tijde van de DDR trad de jonge Gysi op als raadsman van bekende DDR-dissidenten als Bärbel Bohley en Katja Havemann. Na de val van de Muur onthulde de Gauck-Behörde, de instantie die zich bezighield met onderzoek van de voormalige Stasi-archieven, dat Gysi zijn cliënten had bespioneerd. De immuniteitscommissie van de Bondsdag achtte dit in 1998 bewezen.

Gysi heeft echter altijd ontkend voor de Stasi gewerkt te hebben. Politici en kranten die hem toch een spion noemden, heeft de advocaat steeds met succes voor de rechtbank gesleept. Boze vermoedens heeft hij echter nooit uit de wereld kunnen helpen.

Vorig jaar kreeg de bevlogen advocaat, die zich sinds zijn aftreden als wethouder op zijn advocatenkantoor in West-Berlijn had teruggetrokken, te maken met een beperking die nieuw voor hem was: zijn lichaam. De verstokte roker kreeg een hartinfarct en moest bovendien een ingrijpende hersenoperatie ondergaan.

Desondanks waagt Gysi een nieuwe poging in de Duitse politiek. Oost-Duitslands bekendste politicus staat wellicht aan de vooravond van zijn grootste triomf. De Linkspartij met Gysi en Lafontaine aan het roer kan de derde partij van het land worden. De Berlijner is niet van plan zich deze kans te laten ontnemen.

Bas de Rue is historicus en freelance journalist.