Lauw welkom voor de nieuwe EU-landen
Achtergrond

Achtergrond

Malta en Cyprus worden bijvoorbeeld maar door twintig procent van de Duitsers die voor de opiniepeiling Eurobarometer geïnterviewd zijn als kandidaat-lidstaten genoemd. Hongarije weet toch nog ongeveer de helft van de bevolking te plaatsen. Polen, het op één na grootste buurland van Duitsland, komt op zestig procent. Wat nog altijd betekent dat veertig procent van de Duitsers niet weet, dat de staat over iets meer dan een jaar lid van de EU zal zijn.

Informatie

De Duitsers zijn slecht geïnformeerd over de uitbreiding, zegt Zbigniew Wilkiewicz, die aan een opleidingsinstituut seminars over Europese onderwerpen leidt. De Eurobarometer bevestigt deze mening: slechts negentien procent van de mensen in Duitsland zegt dat ze zich goed over het onderwerp geïnformeerd voelen Over de kansen en de risico's van de uitbreiding wordt bijna niet gepraat, zelfs niet oppervlakkig: 81 procent van de ondervraagden gaf aan dat ze niet meedoen aan de discussies daarover.

Desinteresse en het gebrek aan informatie kunnen ook het groeiende wantrouwen verklaren dat in Duitsland met betrekking tot het uitbreidingsproces heerst. Terwijl in december 2001 nog 47 procent van de bevolking voorstander van een grotere EU was, ging het bij de laatste peiling in april om nog slechts 43 procent. Duitsland is daarmee een van de landen dat het minste met de uitbreiding instemt. Alleen in Frankrijk en Groot-Brittannië is een EU met tien staten meer nog impopulairder. Gemiddeld is precies de helft van de EU-burgers het met de uitbreiding eens.

Nabijheid

Desalniettemin is de meerderheid van de Duitsers voor een uitbreiding met minder landen. Hongarije is het populairst met 53 procent. Bij Tsjechië zijn de meningen verdeeld: 43 procent is voor toetreding van dit land, 41 procent ertegen. Deelname van Polen daarentegen wordt afgekeurd - veertig procent van de Duitsers wil het land wel in de EU, 45 procent niet.

Grensoverschrijdend

Hier speelt de directe nabijheid een rol, doet Zbigniew Wilkiewicz, die zelf in Polen is geboren, een poging een verklaring te vinden. Duitsland en Polen hebben een lange en meestal ongelukkige geschiedenis, waarvan het op-één-na-laatste hoofdstuk vijftig jaar geleden begon en twaalf jaar geleden met de definitieve erkenning van de Poolse westgrens werd afgesloten. Het verzet dat de Polen in de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse bezetter pleegden, daarna de verdrijving van de Duitse bevolking uit Polen en het verlies van de Duitse Ostgebiete zijn voornamelijk bij de oudere generaties in herinnering gebleven.Weliswaar bestaan er verschillende projecten voor grensoverschrijdende samenwerking maar die zijn voor het merendeel van bovenaf opgelegd. De jeugd en de maatschappij hebben daar niet zoveel mee, aldus Wilkiewicz. In plaats daarvan heerst in de economisch zwakke gebieden links en rechts van de grens jaloezie: De mensen daar zien elkaar niet als buren, maar als concurrenten. De Polen zijn jaloers op de Duitse welvaart en de Duitsers gunnen de Polen het werk niet, waarvoor ze voor weinig geld naar Duitsland komen. Ook zien Duitsers en Polen elkaar steeds minder op de zogenaamde Polenmarkten. Enkele jaren geleden boden deze markten nog superkoopjes direct over de grens. Het aanbod reikte van Poolse kerstgans via West-sigaretten tot spijkerbroeken van Levi's. Maar inmiddels hebben deze markten zich grotendeels uit de zwarte handel teruggetrokken en zijn ze in winkelcentra opgegaan. De aantrekkingskracht van het goedkope voor de Duitse klanten is daarmee vervlogen.

Ervaring

Een paar positieve associaties met de Oosterburen hebben de Duitsers echter toch: Gastvrijheid, hartelijkheid, kindvriendelijkheid en openheid, aldus Wilkiewicz. Maar eigenlijk kunnen alleen de Oost-Duitsers wat dat betreft uit eigen ervaring spreken: rond zestig procent van hen was volgens de Eurobarometer wel eens in Polen. Bij de West-Duitsers is dat slechts achttien procent. Wie denkt dat deze getallen door de uitbreiding in positieve zin zullen veranderen, vergist zich. Slechts vijf procent van alle Duitsers is volgens de Eurobarometer de komende twee jaar van plan Polen te bezoeken.

Het feit dat Hongarije daarentegen een grote populariteit geniet, reduceert de historicus Wilkiewicz ironisch tot puszta, paprika, balaton en Plattensee, kortom: vakantie. Veel Duitsers kunnen zich kennelijk goed voorstellen die in Hongarije door te brengen - 55 procent van de ondervraagden zou meer toeristische informatie over het land willen hebben. Er bestaan echter ook diepergaande redenen, die hun wortels eveneens in de geschiedenis hebben: Hongarije geldt als traditioneel duitsvriendelijk, mede omdat het een bondgenoot van nazi-Duitsland was. In het collectieve geheugen van de Bondsrepubliek is bovendien de rol opgeslagen, die Hongarije bij de Duitse hereniging speelde: al maanden voor de val van de Muur liet Hongarije DDR-burgers naar Oostenrijk vluchten.

Twee gedachten

Ondanks alle vooroordelen en emoties die een grotere EU bij de Duitsers opwekt, heeft de Eurobarometer ook veel hoopvols ontdekt - en wel op economisch gebied. Hier wordt duidelijk dat Duitsers met betrekking tot de uitbreiding op twee gedachten hinken, want de meeste mensen verwachten duidelijke voordelen voor handel, industrie en dienstverlening. Met de slechte economische situatie in Duitsland is dat een belangrijke factor. Net zoals trouwens het toerisme, waar de Duitse wereldkampioenen reizen zo van houden: 55 procent van de Duitsers gelooft dat het vakantieaanbod door de EU-uitbreiding groter zal worden.

En dan is er zelfs nog een sprankje culturele hoop, namelijk in Berlijn: in deze stad, van waaruit toch af en toe een trend Duitsland verovert, is Polen in ieder geval op dit moment geliefd. Niet alleen het Poolse cultuurinstituut kan zich in een groeiende populariteit verheugen, maar ook de Club der polnischen Versager ('Club van de Poolse losers'). In deze gezellige, als woonkamer ingerichte lounge treden regelmatig schrijvers en bands uit Polen op, wat ertoe leidt dat die met fans overspoeld wordt. Soortgelijke ervaringen heeft ook een kleine Duitse electro-popband, die op dit moment op tournee is en met haar naam de aandacht trekt. Die luidt: 'Urlaub in Polen'.

Christoph Podewils is freelance journalist te Berlijn. Hij is onder andere werkzaam voor het nieuwsmagazineFocusen de Duitse persdienstDeutsche Presseagentur. Van februari tot april 2002 was hij in het kader van het Journalistenstipendium Duitsland-Nederlandte gast bij de parlementaire redactie vanTrouw.

Uit het Duits vertaald door Marja Verburg