Conservatieve Merz moet CDU richting gaan geven

De CDU-leden waren er in december duidelijk over: Friedrich Merz (66) moet de nieuwe partijvoorzitter worden. Ruim 62 procent van de CDU-leden sprak zich voor hem uit. Het was de eerste keer dat de partij de leden liet stemmen over de voorzitter. Officieel moet Merz zaterdag op het partijcongres worden gekozen, maar dat is na de ledenstemming een formaliteit.

Merz is al langer de hoop van het conservatieve deel van de CDU. Dat is ontevreden met de middenkoers van de partij onder Angela Merkel en nog-voorzitter Armin Laschet. Merz geldt als tegenpool van Merkel en Laschet, een Macher, economisch liberaal, maatschappelijk conservatief. Zijn economische competenties staan buiten kijf. Maar hij geldt ook als een hardliner, weinig verbindend en hij was ruim 10 jaar niet politiek actief. Hij werkte in de financiële sector, onder meer bij vermogensbeheerder Blackrock Duitsland. 

Tandenknarsend

Merz moest in 2002 tandenknarsend zijn CDU-fractievoorzitterschap neerleggen toen de nieuwe voorzitter Merkel dat ambt voor zichzelf opeiste. Het fractievoorzitterschap in de Bondsdag is een belangrijke strategische functie voor een partij in de oppositie, wist Merkel. Een paar jaar later verliet Merz de politiek helemaal, om in 2018 terug te keren toen Merkel bekend maakte niet langer voorzitter en na 2021 ook niet langer meer kanselier te willen zijn. 

In 2018 legde Merz het af tegen Merkels favoriet Annegret Kramp-Karrenbauer. Bij een een tweede poging om partijvoorzitter te worden verloor hij begin 2021 van Laschet. Merz is weliswaar populair bij veel leden - 63 procent zegt te verwachten dat hij een goede voorzitter wordt - maar binnen de partij was de afgelopen jaren de vraag of de provocatieve CDU’er wel genoeg kiezers aan zich kon binden. 

Merz baarde onder meer opzien toen hij in 2018 zei tot de “hogere middenklasse” te behoren, maar later toegaf dat hij een miljoen per jaar verdiende. Eind 2020 zei hij in een interview dat hij zich een homoseksuele kanselier kon voorstellen. Hij voegde daaraan toe dat iemands seksuele oriëntatie een privézaak is "zolang die binnen de kaders van de wet blijft en zolang het geen kinderen betreft”. Het leidde tot verontwaardiging: waarom zette Merz homoseksualiteit op een lijn met pedofilie? Moet zo iemand kanselier worden?

'Jonger en vrouwelijker'

Inmiddels profileert Merz zich als een moderner en verbindender politicus. Hij sprak zich eind vorig jaar uit voor adoptie door homoparen, waar hij eerst tegen was, en hij wil de CDU jonger en vrouwelijker maken, zegt hij. Wat hem betreft wordt de 46-jarige Berlijnse deelstaatpoliticus en van oorsprong Oost-Duitse Mario Czaja de nieuwe secretaris-generaal, een belangrijke partijfunctie, en Christina Stumpp (34) uit Baden-Württemberg de vice-secretaris-generaal. En hij gaat meer vrouwen in zijn team benoemen, zei hij in december in een interview op de ARD. Of dat genoeg is in de ogen van CDU’ers die vernieuwing van de partij wensen, moet nog blijken. Ook is de vraag of Merz de CDU-politici die juist achter Merkels en Laschets koers staan, aan zich kan binden.

Merz’ imago als iemand die een vorige generatie politici vertegenwoordigt is hem deels uit boze opzet opgeplakt, zei hij in het ARD-interview. Dat is onterecht, liet hij weten, “en dat zal ik de komende jaren ook laten zien”. 

Niet alleen personele vernieuwing is een belangrijke taak voor de nieuwe voorzitter. Ook inhoudelijk moet Merz de verdeelde partij in de oppositie richting zien te geven. Dat wil hij doen met thema’s als sociale zekerheid - “na klimaat het tweede thema voor jonge generaties”, zei hij bij de ARD - goede pensioenvoorzieningen, de toekomst van de sociale markteconomie en nationale en internationale veiligheid, liet hij de afgelopen weken in verschillende interviews weten.

Relatie met de CSU

Het herstel van de relatie met de Beierse zusterpartij CSU staat eveneens hoog op Merz’ agenda. Door de verbitterde machtsstrijd tussen CSU-leider Markus Söder en CDU-voorzitter Laschet om het lijsttrekkerschap vorig jaar heeft die relatie flinke schade opgelopen. Ook Merz stak zijn onvrede over Söder toen niet onder stoelen of banken. Begin januari lieten Merz en Söder zich in Beieren lachend samen op een bankje fotograferen, spraken van een "nieuwe start", maar wat ze hebben besproken, werd niet bekendgemaakt.

Voorzitter Merz moet er daarnaast op hopen dat de CDU het dit jaar goed doet bij de vier geplande deelstaatverkiezingen. In alle vier de deelstaten staat zijn partij er in de peilingen niet goed voor. Vooral verlies in de belangrijke deelstaat Noordrijn-Westfalen, op 15 mei, zou een gevoelige nederlaag zijn. Daar regeerde Laschet tot zijn vertrek naar de landelijke politiek vorig jaar en moet nu zijn opvolger Hendrik Wüst groter zien te worden dan de SPD.

Fractievoorzitter

Voor Merz’ positie en kansen binnen de CDU vindt de belangrijkste strijd eind april plaats: dan kiest de partij een nieuwe fractievoorzitter. Net als voor Merkel in 2002 geldt voor Merz dat hij zich als fractievoorzitter in de Bondsdag het best kan profileren. Maar Ralph Brinkhaus, de huidige fractievoorzitter, is niet van plan zijn functie op te geven. Daarover zullen Brinkhaus en hij de komende maanden gesprekken voeren, zegt Merz als hem ernaar gevraagd wordt. 

Merz is erop gebrand Brinkhaus als fractievoorzitter te vervangen. Hij is geen overgangsfiguur, tekende de Beierse zender BR24 uit zijn mond op. Als het aan Merz ligt, zorgt hij er over vier jaar zelf voor dat de CDU/CSU weer regeert.  

Neustart: @CDU und @CSU schließen sich wieder eng zusammen. Gute und intensive Abstimmung mit @_FriedrichMerz in Bayern. Wir freuen uns auf erfolgreiche Zusammenarbeit. pic.twitter.com/jmV88RJ4m7

— Markus Söder (@Markus_Soeder) January 3, 2022