Berlijn opent opvanghuis voor arbeidsmigranten

De Duitse economie draait voor een belangrijk deel op arbeidsmigranten, zo’n 30 procent van de banen in de lagelonensector wordt door migranten ingevuld. Vooral de bouw, de transportsector, de vleesindustrie en de zorg zijn afhankelijk van werknemers uit het buitenland. 

Maar bij controles van de Duitse politie worden arbeidsmigranten in mensonterende omstandigheden aangetroffen. Zowel de arbeidsomstandigheden als de woonruimte die door de werkgever wordt geregeld voldoen niet altijd aan de wet. Zo werden bij een restaurant in Berlijn Indiase koks aangetroffen in een overvolle kelder die als woonruimte werd gebruikt. De koks moesten tot wel 13 uur per dag werken en kregen daarvoor een salaris dat 75 procent onder het minimumloon lag. Veel arbeidsmigranten zijn voor zowel hun woning als hun verblijfsvergunning afhankelijk van hun werk, ook moeten ze in sommige gevallen hun paspoort afgeven aan hun werkgevers.

Bedrijven creëren bij arbeidsmigranten hiermee doelbewust financiële en juridische afhankelijkheid. Slachtoffers durven daardoor niets te doen tegen onbetaalde overuren, onvoldoende salaris en slechte woonomstandigheden. Om hoeveel gevallen van uitbuiting het in Duitsland gaat is volgens belangenorganisatie KOK moeilijk vast te stellen, omdat het in veel gevallen niet wordt ontdekt.

Onderaannemers

Arbeidsmigranten worden vaak met rooskleurige verhalen naar Duitsland gelokt. “Ik ontmoette een 25-jarige Roemeense jongen die in een slachthuis werkte”, vertelt de Duitse journalist Sascha Lübbe in weekblad Stern, die voor zijn boek Ganz unten im System met veel arbeidsmigranten sprak. “Hij zou acht uur per dag moeten werken en een mooie woning krijgen, maar op zijn eerste dag werd dat al tien uur per dag en bleek de woning onder de schimmel te zitten.”

Toch komen veel Duitse bedrijven weg met dit soort praktijken. Door ondoorzichtige bedrijfsstructuren blijven de daders van uitbuiting lang buiten zicht. Zo huren in de bouwsector grote bedrijven onderaannemers in, die op hun beurt weer werk uitbesteden aan kleinere aannemers. Bij woningbouwprojecten in Duitsland is het bij bepaalde werkzaamheden pas de vierde of vijfde onderaannemer die daadwerkelijk aan de slag gaat. Officieel heeft het bouwbedrijf alles netjes en volgens de regels uitbesteed, maar verder in de keten worden werknemers op grote schaal uitgebuit, ontdekte journalist Sascha Lübbe. Hetzelfde geldt voor restaurants of slachthuizen: op papier is alles in orde, maar in de praktijk niet. De politie loopt ook tegen een ander probleem aan: de daders zijn vaak afkomstig uit het privénetwerk van het slachtoffer. Hierdoor durven slachtoffers niet altijd mee te werken aan een politieonderzoek.

Eindverantwoordelijken gaan daardoor vrijuit, terwijl de uitgebuite arbeidsmigranten na een politie-inval hun baan, huisvesting en verblijfsvergunning kunnen verliezen. Er is te weinig hulp beschikbaar voor deze groep, oordeelde ook het Duitse Instituut voor Mensenrechten.

Opvanghuis

Berlijn probeert daar nu  iets aan te doen. De politie in de hoofdstad werkt sinds dit jaar samen met de douane, sociale hulporganisaties en een adviescentrum om uitgebuite arbeidsmigranten te ondersteunen. Dat begint met het verlenen van onderdak: slachtoffers kunnen vanaf half maart terecht in een nieuwe opvanglocatie. Arbeidsmigranten die willen stoppen komen hierdoor niet meteen op straat te staan en worden beschermd tegen intimidatie van hun oude werkgever. De hoop is dat slachtoffers hierdoor eerder aan de bel durven te trekken. Vooralsnog is de capaciteit zeer beperkt, in het nieuwe opvanghuis is plek voor maar 10 personen.

Daarnaast krijgen uitgebuite arbeidsmigranten gratis hulp bij het voeren van juridische procedures, om met terugwerkende kracht alsnog een eerlijk salaris van de werkgever te vorderen. 

In Nederland bestaat sinds 2024 een soortgelijk initiatief, ‘Project Vangnet’ dat helpt uitgebuite arbeidsmigranten met het vinden van huisvesting en nieuw werk. Ook hier worden arbeidsmigranten op grote schaal uitgebuit.