Duitse politici lijden onder geweld en agressie

Kevin Kühnert (35), de jonge, ambitieuze secretaris-generaal van de SPD, verliet vorig najaar plotseling de politiek. Hij deed dat om gezondheidsredenen, zei hij. Zijn vertrek kwam als een schok, Kühnert gold als een politiek talent en maakte snel carrière in de SPD. Eind april liet hij weer van zich horen: dat hij was opgestapt, had mede te maken met (online) agressie en de constante dreiging van geweld, zei hij in Die Zeit (betaalmuur). Hij werd bedreigd door neonazi’s, boze boeren, mensen op straat, bij campagnebijeenkomsten en in het voetbalstadion. Ook kreeg hij te maken met fysiek geweld. Dat gaf hem een permanent gevoel van onveiligheid. Toen hij in een volle tram werd geïntimideerd en niemand hem te hulp schoot, concludeerde hij bovendien dat de maatschappij kennelijk toch niet zo weerbaar is als hij dacht. Op vakantie zocht hij steeds vaker afgelegen gebieden op: “Op een gegeven moment besefte ik: als ik met rust gelaten wil worden, moet ik naar een plek gaan waar helemaal geen mensen zijn.”

Bondsdaglid Tessa Ganserer (Die Grünen) kreeg ook te maken met bedreigingen en fysiek geweld en besloot zich daarom niet meer verkiesbaar te stellen voor de Bondsdagverkiezingen van 23 februari. Ganserer was een van de eerste transgenders in de Bondsdag, waar ze zich sinds 2021 onder andere inzette voor rechten van queers. “De onmenselijke haat die tegen mij werd gericht, niet vanwege mijn politieke standpunten, maar vanwege wie ik ben, heeft me heel erg aangegrepen”, schreef Ganserer in oktober in een verklaring. Ook in de Bondsdag zelf kreeg ze te maken met pesterijen. Zo bleef AfD-Bondsdaglid Beatrix von Storch haar in een Bondsdagdebat als man aanspreken. Daarvoor werd Von Storch overigens wel beboet.

Freie Sachsen

CDU-Bondsdaglid Marco Wanderwitz besloot zich eind vorig jaar eveneens niet opnieuw verkiesbaar te stellen. Wanderwitz, voormalig adviseur van de bondsregering voor Oost-Duitsland, was al jaren doelwit van rechts-extremisten. Hij werd bedreigd op internet, de ruiten van zijn kantoor werden ingeslagen en bij publieke optredens werd hij bespot. De aanvallen werden steeds heftiger. “Ik moet mijn gezin en mezelf fysiek en mentaal beschermen”, citeerde Der Spiegel de CDU-politicus. Volgens Wanderwitz zijn haat en bedreigingen onderdeel van het politieke klimaat geworden sinds de AfD in de Bondsdag zit.

Dirk Neubauer, regionaal bestuurder in de Oost-Duitse deelstaat Saksen, legde eind juli 2024 zijn functie neer. "We leven in tijden waarin gekozen functionarissen vogelvrij zijn verklaard", zei hij in een videoboodschap. “Ik word al maanden geconfronteerd met een persoonlijke, diffuse bedreiging vanuit de rechtse hoek.” De dreigementen zijn voornamelijk afkomstig van de extreemrechtse partij Freie Sachsen, aldus Neubauer. Deze regionale partij probeert door haat en intimidatie politieke verandering teweeg te brengen, schrijft Die Zeit. Ze wil een politiek klimaat van angst creëren waarin politici zich niet meer veilig voelen. Dat is vooral op lokaal niveau effectief, omdat lokale politici het meest kwetsbaar zijn, aldus Die Zeit. “We vallen hier in Saksen van onderaf aan”, citeert de krant de vice-voorzitter van de Freie Sachsen. De partij heeft burgerwachten en organiseert protesten bij de huizen van politici.

Acceptatie van geweld

Het aantal bedreigingen en geweldsincidenten in Duitsland nam vorig jaar flink toe: er zijn bijna 5.000 gevallen bekend, meldde WDR in februari op basis van cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Dat is een stijging van ruim 20 procent ten opzichte van 2023. In ruim 600 van deze gevallen ging het om schade aan partijkantoren, zoals ingegooide ramen en graffiti, schrijft Die Zeit. In zo’n 4.000 andere gevallen ging het om geweld of beledigingen tegen partijvertegenwoordigers. Politici van Die Grünen en de uiterst rechtse AfD kregen de afgelopen jaren het meest te maken met geweldsincidenten. In 2024 zijn 93 gevallen bekend van geweldsmisdrijven tegen of afpersing van AfD-politici.

Veel van de bedreigingen en aanvallen halen de media niet. Ondertussen overwegen steeds meer politici vanwege de dreigementen en agressie om de politiek te verlaten. Bij de mannen is dat 10 procent, blijkt uit onderzoek van onder meer de Technische Universität München. Bij vrouwen ligt dit percentage nog hoger: 25 procent. Van de burgemeesters die worden bedreigd, heeft 28 procent inmiddels concreet overwogen af te treden, om zichzelf of hun gezinnen te beschermen, meldt het rapport.

De toename van het geweld en de intimidatie is geen verrassing voor Andreas Zick, hoofd van het Centrum voor Interdisciplinair Conflict- en Geweldsonderzoek (IKG). ”De acceptatie en goedkeuring van geweld is in het politieke midden de afgelopen jaren met 13 procent toegenomen”, zei hij begin dit jaar in een interview met nieuwssite WDR. Dat wijst erop dat meer geweld wordt gebruikt om politieke belangen af ​​te dwingen, aldus Zick. De samenleving is steeds gepolariseerder geraakt, er zijn steeds meer spanningen en emoties. “Dat zijn voorwaarden die het populisme en het extremisme nodig hebben om mensen te motiveren om anderen aan te vallen.” Net als Wanderwitz zegt hij dat het geweld is toegenomen sinds de AfD aan invloed heeft gewonnen: de partij polariseert en provoceert bewust, aldus Zick.

Betere bescherming

In veel gevallen is intimidatie van politici niet strafbaar. Dat willen Duitse parlementariërs veranderen. De Saksische deelstaatminister van Justitie Katja Meier (Die Grünen) kwam in 2024 met een wetsvoorstel om politici en ambtenaren beter te beschermen. De wet moet ‘politieke stalking’ strafbaar stellen en onder meer lokale politici beter beschermen tegen agressie. “Iedereen die opzettelijk binnendringt in de privésfeer van politiek actieve mensen en daarmee een klimaat van angst wil creëren, pleegt politieke stalking”, aldus Meier. Het is de plicht van de politiek om dat een halt toe te roepen, vindt ze. De Bondsraad, de vertegenwoordiging van de deelstaten, stemde in de zomer van 2024 in met het wetsvoorstel. Het ligt nu bij de Bondsdag, vergelijkbaar met de Tweede Kamer, die het voorstel nog in behandeling heeft.

De Bondsdag besloot vorig najaar al wel dat politici die zich kandidaat stellen voor het Duitse parlement niet meer verplicht zijn hun privé-adres aan te geven. Dat was tot voor kort wel zo, maar omdat zoveel politici te maken kregen met intimidatie en geweld ook bij hen thuis, volstaat nu alleen de woonplaats.