Veiligheidsdienst: AfD bewezen extreemrechts

De binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz heeft drie jaar lang onderzoek gedaan naar de AfD. De dienst concludeert dat de partij een etnisch volksbegrip heeft dat niet strookt met de vrije democratische rechtsorde omdat het gericht is op uitsluiting en ongelijke behandeling van bepaalde bevolkingsgroepen, meldt onder meer Tagesschau. Die groepen worden in hun menselijke waardigheid aangetast en dat is in strijd met artikel 1 van de grondwet. "Concreet ziet de AfD bijvoorbeeld Duitse staatsburgers met migratieachtergrond uit moslimlanden niet als gelijkwaardige leden van het door de partij etnisch gedefinieerde Duitse volk", aldus de Verfassungsschutz in een persbericht. Vooral de voortdurende hetze tegen vluchtelingen en migranten versterkt vooroordelen en angsten tegenover deze groepen, stelt de dienst.

De AfD geldt voor de veiligheidsdienst sinds 2021 als Verdachtsfall, verdacht van rechtsextremisme. Door die kwalificatie kreeg de Verfassungsschutz extra bevoegdheden, zoals het afluisteren van AfD'ers en het inzetten van informanten. De AfD heeft deze kwalificatie aangevochten maar het gerechtshof in Münster bepaalde in mei 2024 in hoger beroep dat de inschatting van de dienst terecht was.

De Verfassungsschutz schrijft dat de ontwikkelingen sinds die rechterlijke uitspraak ook hebben meegewogen in het onderzoek. Als voorbeelden noemt de dienst het inlijven van de bewezen rechtsextreme jongerentak Junge Alternative, de campagnes voor de deelstaatverkiezingen vorig jaar en de Bondsdagverkiezingen in februari en de vorming van de nieuwe Bondsdagfractie.

De inschatting is gebaseerd op het partijprogramma maar ook op uitlatingen, handelen en connecties in het rechtsextreme milieu van AfD-politici in het hele land, laat de dienst weten. Eerder waren al drie deelstaatafdelingen van de partij als bewezen extreemrechts aangemerkt. 

Mogelijk partijverbod

De kwalificatie als gesichert rechtsextreme Bestrebung betekent niet automatisch dat de partij verboden wordt, maar mocht zo'n procedure in gang worden gezet dan zal het rapport van meer dan duizend pagina's daar wel een belangrijke rol in spelen. 

Voor een partijverbod gelden strenge regels. Zo kunnen alleen de bondsregering, de Bondsdag en de Bondsraad een procedure beginnen om een partij te verbieden. Het Constitutioneel Hof moet daar dan een oordeel over vellen. Er moet onder meer worden bewezen dat een partij erop uit is de vrije democratische orde in Duitsland planmatig te ondermijnen en ze moet ook daadwerkelijk een bedreiging vormen, dus invloedrijk genoeg zijn. 

Over een verbod van de AfD wordt al langer gedebatteerd in Duitsland. De discussie laaide begin 2024 op toen bleek dat invloedrijke AfD’ers samen met andere rechts-extremisten plannen hadden besproken om Duitsers met een migratie-achtergrond het land uit te werken. Mensen gingen toen massaal de straat op om tegen de AfD en voor de democratie te demonstreren. Ook het succes van de AfD bij de verkiezingen in de Oost-Duitse deelstaten Saksen, Thüringen en Brandenburg in september leidde tot debat over een partijverbod. Een groep Bondsdagleden van verschillende partijen diende moties in om een verbod te laten onderzoeken maar tijdens de inhoudelijke behandeling in januari bleek dat daarvoor onvoldoende steun was. Voor sommige parlementariërs speelde daarbij ook mee dat er nog geen definitieve inschatting van de veiligheidsdienst was. Na de verkiezingen werd de AfD de tweede fractie in de Bondsdag.  

Het nu gepubliceerde rapport van de Verfassungsschutz werd al in het najaar verwacht maar is waarschijnlijk uitgesteld vanwege de vervroegde Bondsdagverkiezingen. 

Nu de Verfassungsschutz bewezen acht dat de AfD erop gericht is de democratische orde te ondermijnen, zou het Constitutioneel Hof ook kunnen besluiten dat de partij niet langer recht heeft op overheidsfinanciering. De criteria zijn dan iets minder strikt dan bij een partijverbod.

Update 8-5-2025: De Verfassungsschutz heeft vandaag bekend gemaakt dat ze voorlopig publiekelijk geen uitspraken meer doet over haar oordeel dat de AfD extreemrechts is. Het oordeel zelf neemt de dienst niet terug. Maar omdat de AfD inmiddels een rechtszaak tegen de beoordeling van de Verfassungsschutz heeft aangespannen, heeft de dienst een zogenoemde Stillhaltezusage gedaan. De kwalificatie 'bewezen extreemrechts' kan vergaande gevolgen voor de AfD hebben - zo is de discussie over een partijverbod weer opgelaaid. Daarom spreekt de dienst zich er niet meer over uit tot er een oordeel van de rechter is. Dat houdt eveneens in dat het persbericht over de beoordeling, waaruit de redactie vorige week nog kon citeren, van de website van de binnenlandse veiligheidsdienst is gehaald. De dienst mag voorlopig ook geen gebruik maken van de extra middelen om de AfD in de gaten te houden, die ze heeft als een partij 'bewezen extreemrechts' is. Het kan meerdere jaren duren voor er een rechterlijke uitspraak is. Lees meer op Duitslandweb