Kostuumdrama met happy end
Film 'Effi Briest' eindigt anders dan de roman van Fontane

Als hij de inhoud van zijn boekenkast moest terugbrengen tot maar zes boeken, zo zou Thomas Mann eens hebben gezegd, dan zou ‘Effi Briest’ daar tussen zitten. Het beroemde werk van de 19de-eeuwse schrijver Theodor Fontane is een aanklacht tegen de strenge normen van het Duitse keizerrijk ten tijde van kanselier Otto von Bismarck.

‘Effi Briest’ is het verhaal van een 17-jarig meisje uit een adellijke familie dat wordt uitgehuwelijkt aan de onderkoelde, twintig jaar oudere baron Von Innstetten. Hij was ooit de minnaar van haar moeder, maar daar komt Effi pas jaren na haar huwelijk achter. Carrièrejager Von Innstetten is vaak op reis en laat zijn jonge vrouw, een meisje eigenlijk nog, alleen achter in het provinciestadje Kessin, waar weinig valt te beleven. 

Von Innstetten maakt Effi bewust bang met spookverhalen om haar in zijn macht te houden. De jaloerse en berekenende huishoudster is de eerste jaren haar enige gezelschap. De enige aan wie ze steun heeft, is Gieshübler, een vriendelijke, al wat oudere apotheker – net als Fontane zelf. Als Effi de vrolijke en lichtzinnige majoor Von Crampas leert kennen, een legerkameraad van haar man, stort ze zich met hem in een gepassioneerde affaire. Daarmee begint het drama pas echt.

Sebastian Koch

De acteurs Julia Jentsch als Effi Briest en Sebastian Koch als baron Von Innstetten dragen het mooi gemaakte romantische kostuumdrama. Jentsch maakte internationaal naam in ‘Sophie Scholl – die letzten Tage’, in 2005 genomineerd voor een Oscar. Sebastian Koch is in Nederland vooral bekend als ‘goede nazi’ in ‘Zwartboek’ en ‘Stauffenberg’.

Jentsch is zowel geloofwaardig in haar aan het begin nog kinderlijke vrolijkheid als in haar latere wanhoop. Koch overtuigt als hele nare echtgenoot. Als je deze acteur graag wilt blijven zien als aantrekkelijke man, ga dan niet naar ‘Effi Briest’. Na afloop van de film kun je alleen nog een grondige hekel aan hem hebben.

Duitse recensenten ontvingen de film met wisselende kritieken, maar hadden vrijwel allemaal wat aan te merken op het einde. Bij Fontane sterft Effi Briest aan een gebroken hart, verstoten door haar man en haar ouders en weggehouden van haar enig kind. In de film overleeft Effi als sterke vrouw die het heft in eigen handen neemt. De eerdere verfilmingen, onder meer één van Rainer Werner Fassbinder uit 1974, volgden het boek wel.

Emancipatie

Regisseur Hermine Huntgeburth - de eerste vrouw die Fontane’s boek verfilmde - koos bewust voor dit nieuwe einde. Voor haar is ‘Effi Briest’ niet alleen een liefdesgeschiedenis maar ook een verhaal over emancipatie. Bij de Duitse persvoorstelling in februari zei ze dat ze een moderne en zelfbewuste vrouw wilde laten zien. Huntgeburth nam de historische figuur op wie ‘Effi Briest’ is gebaseerd als uitgangspunt van haar film: Elisabeth von Plotho, later gravin Von Ardenne.

Ook Von Plotho mocht na haar scheiding haar kinderen niet meer zien, maar zij trok zich niet terug uit de maatschappij. Ze werd verpleegster en stierf pas in 1954 op 98-jarige leeftijd. Haar kinderen zag ze weer toen die volwassen waren. Op haar zestigste stond ze voor het eerst op de ski’s, rond haar 75ste verjaardag leerde ze fietsen. Een ongewoon zelfstandige vrouw voor haar tijd.

Het was juist Fontane die destijds een compromis aanging om zijn boek te kunnen verkopen, vindt Jentsch. In zijn tijd, aldus de actrice in de Berliner Morgenpost, waren vrouwen vaak slachtoffer die aan het eind van het verhaal stierven. Dat lazen de mensen nou eenmaal graag. Bovendien werd Fontane’s aanklacht tegen de strenge maatschappij door het gedramatiseerde verhaal sterker.

Seksuele frustraties

Maar niet alleen het einde van de film bezorgt de Duitse critici hoofdbrekens. Huntgeburths versie van het verhaal zou ook veel te expliciet zijn. “Het is de eerste filmversie die de seksuele frustraties en het erotische verlangen van Effi laat zien”, aldus de Berliner Zeitung. “Alles waar Fontane op zinspeelt, spreekt Huntgeburth in haar film openlijk uit”, aldus Die Zeit. Je kunt volgens dit toonaangevende weekblad niet met de blik van nu naar het verleden kijken en doen alsof de mensen van toen altijd hetzelfde waren als die van nu.

Jentsch sprak juist het tijdloze van het verhaal aan. “Wat ik speciaal voor de film heb moeten leren, waren de dansen en gedragsregels van toen. Hoe je elkaar begroette, wat taboe was en waarom”, vertelt ze in de Berliner Zeitung. “Maar de mens met al zijn sterktes en zwaktes, gevoelens en dromen – dat is juist zo herkenbaar.”

Marja Verburg is redacteur van het Duitslandweb

'Effi Briest' draait vanaf 25 juni in de Nederlandse bioscopen.

Afbeeldingen:

Effi, der Film