Lezen tegen de crisis
Een theatraal-poëtische blik op de financiële crisis

Geld regeert onze wereld. Zoveel is wel duidelijk sinds de mondiale economische crisis. Economen wisten dat natuurlijk al veel langer. Des te vreemder dat ze de crisis niet zagen aankomen, vindt Jochen Hörisch, die donderdag in Den Haag een lezing verzorgt in de serie ‘Grenzkonflikte der Demokratie’.

Onzichtbare hand

De hoogleraar Duitse literatuur en Media-analyse verdedigt de stelling dat de – neoliberale –economische wetenschap tekortschiet, doordat ze te veel vertrouwen hecht aan de principes van het kapitalisme. Zo zou de markt zichzelf dankzij de ‘onzichtbare hand’ zo reguleren dat iedereen er beter van wordt. Er zijn mensen geweest – Hörisch noemt de oud-bondskanselier Helmut Schmidt en filantroop George Soros als voorbeelden – die hebben voorspeld dat die regel niet oneindig op gaat.

Maar economen beroepen zich doorgaans niet op mensen als Schmidt en Soros, die immers niet hebben doorgeleerd in de economische wetenschappen. Hörisch noemt de economie daarom provocatief meer een “fundamentalistische geloofsovertuiging” dan een academische wetenschap – een typering die hij weer van Soros heeft.

Eraan geloven

Hörisch’ stelling luidt dat economen er goed aan zouden doen eens wat andere boeken op hun nachtkastje te leggen. ‘Mehr Geld’ bijvoorbeeld, van Ralph en Stefan Heidenreich (2008). Daarin verklaren zij de financiële crisis aan de hand van een geschiedenis van het begrip ‘geld’. Steeds meer wordt in geld uitgedrukt, op het – alweer – religieuze af: kapitaal als een goddelijke grootheid. En ja, “wie dat gelooft, moet er zo nu en dan aan geloven,” aldus Hörisch.

Dat de crisis ook in termen van geloof te verklaren valt, bewijst volgens Hörisch dat ook buiten de economische wetenschap waardevolle en verrassende inzichten leven over onze omgang met geld. Neem ook het wederom Duitse ‘Der Ich-Effekt des Geldes’ van Fritz Breithaupt (2008). Hij betoogt met talloze filosofische verwijzingen dat de historische constructie van het individu in de achttiende eeuw hand in hand ging met de opmars van geld.

Motor

Juist uit dergelijke literatuur blijkt volgens Hörisch “niet alleen dát, maar ook hóe geld de wereld en zijn bewoners regeert”. Namelijk, doordat het ons identiteit verschaft. Pas als economen dat toegeven en de gedachte loslaten dat geld slechts de motor vormt van onze economie, kan deze crisis worden overwonnen.

Zijn conclusie luidt dan ook: economen, lees!

Grenzkonflikte der Demokratie: Prof.dr. Jochen Hörisch, 'Ein theatralisch-poetischer Blick auf die Finanzkrise'. Donderdag 3 december, Universiteit Leiden, Campus Den Haag, Lange Voorhout 44, 2501 EE Den Haag

Meer kredietcrisis-literatuur:

• Ulrich Schäfer – Der Crash des Kapitalismus (2008)
• Rainer Hank - Der amerikanische Virus. Wie verhindern wir den nächsten Crash? (2009)
• Lukas Hässig – Der UBS-Crash (2009)
• Hans-Werner Sinn – Kasino-Kapitalismus (2009)
• Heiner Flassbeck – Gescheitert. Warum die Politik vor der Wirtschaft kaptuliert (2009)