Het Instituut

Het DIA onderscheidt zich van andere wetenschappelijke instituten doordat het verschillende activiteiten en projecten realiseert, die naast het terrein van de wetenschap en het onderwijs, ook het brede maatschappelijk-politieke terrein raken. Het DIA is werkzaam in de doorlopende leerlijn van het voortgezet onderwijs tot aan Bachelor- en Master/PhD-onderwijs (HBO & WO), en ook in het wetenschappelijk onderzoek als het de Duitslandstudies in de meest brede zin en kennis van de Duitse Taal en Cultuur betreft.

Het DIA maakt met 19 andere instituten in de wereld deel uit van het netwerk van Centers of Excellence for German and European Studies.

De stichting is opgericht in 1996 en gevestigd in het Oost-Indisch Huis van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Het DIA beschikt over een ANBI-status. 

Code Goed Bestuur
Het DIA heeft een Code Goed Bestuur Duitsland Instituut Amsterdam. De code is geactualiseerd op 14 december 2018 en vastgesteld door het bestuur en goedgekeurd  door de Raad van Toezicht van het DIA. Deze code is gebaseerd op de Code Goed Bestuur Universiteiten 2013 en afgestemd op de bestuurlijke en organisatorische werkwijze van het DIA in het bijzonder. Ook onderschrijft het DIA de acht principes van de Governance Code Cultuur, welke is vernieuwd per 1 januari 2019. (Voor verslaglegging over 2018 geldt nog de Governance Code Cultuur van 2014; deze kent nog negen principes.)

De Code Goed Bestuur van het DIA is opgesteld als een beginselcode en is geen regelcode. In 2018 is niet afgeweken van de code.

Team
Een team van wetenschappers, onderwijsexperts, redacteuren, communicatie-  en organisatietalenten werkt continu aan het realiseren van onze missie.

De medewerkers van het DIA werken op de volgende afdelingen: 

Academisch onderwijs en onderzoek
Voortgezet onderwijs en lerarenopleiding
Communicatie & publieksactiviteiten
De redactie van Duitslandweb
Duitslanddesk
Directie/management

Hieronder vertellen wij in vogelvlucht over het jaar 2018.

Voor een overzicht van alle activiteiten, klik hier.

Academisch onderwijs en onderzoek
De wetenschappelijke staf houdt zich in zijn onderzoeksprogramma’s bezig met geschiedenis, politiek, maatschappij en cultuur van het hedendaagse Duitsland.

Medewerkers nodigen in het kader van het Graduiertenkolleg regelmatig (inter)nationale experts en promovendi uit die zich in hun onderzoek bezighouden met Duitsland.

De wetenschappers van het DIA laten zelf geregeld van zich horen via radio en televisie, in opinieartikelen en met eigen publicaties op het terrein van hun vakgebied. Tevens dragen zij bij aan het Bachelor- en Masteronderwijs, onder meer in de Master Duitslandstudies van de Afdeling Geschiedenis, Europese Studies en Religiewetenschappen van de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Het programma van de Master Duitslandstudies (Afdeling Geschiedenis) wordt door DIA-medewerker dr. Hanco Jürgens gecoördineerd. Ook zijn medewerkers sterk betrokken bij het onderwijs van de Bachelor Duitslandstudies van de Afdeling Duitse Taal en Cultuur (DuTC) van de UvA. Veel studenten worden tegenwoordig ook bereikt door DIA-collega’s die ingezet worden bij de Bachelor Europese Studies, waar veel studenten (zo’n tachtig in september 2018) kiezen voor vakken in Duitse taalverwerving.

Directeur prof. dr. Ton Nijhuis is als hoogleraar verbonden aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (FMG, Afdeling Politicologie) en de Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw, Afdeling Duitse Taal en Cultuur). Prof. dr. Nicole Colin is aan het DIA en de UvA verbonden als deeltijd-hoogleraar Duitse literatuurwetenschap en cultuur van de moderne tijd. Prof. dr. Maarten Doorman bekleedt de bijzondere DIA-leerstoel 'Historische cultuur van Duitsland: filosofie, kunst en literatuur' bij de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).

In 2018 financierde het DIA zes promotietrajecten (waarvan vijf onderzoekers in dienst waren bij ons instituut). Deze trajecten werden gematched door de UvA (AISSR en GSSS; vakgroep Politicologie bij FMG; en ASH bij de FGw) en de Faculty of Arts and Social Sciences van de Universiteit Maastricht. Met de Faculteit der Geesteswetenschappen van de VU wordt daarnaast een onderzoekstraject gefaciliteerd. René Cuperus was in 2018 als externe promovendus verbonden aan het DIA. De promovendi zijn lid van het Graduiertenkolleg.

In 2018 waren daarnaast ook enkele gastonderzoekers aan het DIA verbonden.

Het DIA legt sinds vele jaren een bijzonder accent in de postgraduate fase van het academisch onderwijs, met name in de vorm van het initiëren, faciliteren en begeleiden van promotieonderzoek. Hiervoor is het Graduiertenkolleg (GK) opgericht. Dr. Christina Morina is de DAAD-Fachlektorin bij het DIA en coördineert dit programma. In 2018 vond binnen dit programma een masterclass 'Das Erbe der Achtundsechziger' plaats. Prof. dr. Ingrid Gilcher-Holtey (Bielefeld) sprak daarin over '1968. Mobilisation, Dynamiken, Ideen und Folgen einer transationalen Bewegung'. Prof. dr. Bob Moore (Sheffield) was te gast tijdens het GK over 'Understanding Dutch Memory: Recent scholarship, debates and memorial initiatives in the Netherlands'.

In het najaar vond het actualiteitencollege 'Crisis van de Europese christendemocratie? Omgang met vluchtelingen en visies op integratie in kerk en politiek in Oost- en West-Europa' plaats. Sprekers waren prof. dr. Leo Lucassen (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis), dr. Karin van den Broeke (Wereldraad van Kerken), Michiel Luining (Faculteit Governance and Global Affairs Universiteit Leiden) en dr. Hanco Jürgens. Het college was een samenwerking met prof. dr. Gerard Wiegers (Religiestudies/Geschiedenis, UvA).

De Werkgroep Duits-Nederlandse Geschiedenis kwam in 2018 bijeen in de Europese Cultuurhoofdstad Leeuwarden. De bijeenkomst 'Creative communities in cities and regions. Historical case-studies from Germany and the Netherlands' werd georganiseerd met GK-alumnus dr. Marijn Molema (Fryske Akademy).

In de reeks Amsterdam German Studies Lectures vonden twee bijeenkomsten plaats: dr. Christoph Kreutzmüller (Jüdisches Museum Berlin) sprak over 'Victims and Perpetrators in Museums. How Germans dealt with the Nazi past in Exhibitions' en prof. dr. Thomas Großbölting (Münster) over 'Wege in die Wiedervereinigungsgesellschaft. Deutschland seit 1990'.

Dr. Krijn Thijs ontving in 2018 een onderzoeksbeurs van de Gerda Henkel Stiftung voor onderzoek naar het eenwordingsproces in de Duitse geschiedwetenschap na 1989. Hij was in 2018 lid van de wissenschaftliche Beirat van de tentoonstelling 'Ost-Berlin. Die halbe Hauptstadt' in het Stadtmuseum Berlin.  

DIA-promovendi namen deel aan verschillende internationale conferenties, waaronder de Historikertag in Münster. Bij deze conferentie (gastland was Nederland) werd ook de Armando-tentoonstelling 'Grenzgänger' geopend, een project van dr. Britta Bendieck. Het tweedelige boek 'Die Versammelte Zunft. Historikerverband und Historikertage in Deutschland 1893-2000' (Wallstein Verlag, Göttingen), geschreven door o.a. dr. Martin Sabrow en dr. Krijn Thijs werd tijdens deze conferentie gepresenteerd.

Afdeling voortgezet onderwijs en lerarenopleiding (‘Onderwijsafdeling’)
De Onderwijsafdeling van het DIA richt zich hoofdzakelijk op docenten (in opleiding) en leerlingen van het voortgezet onderwijs.

Het DIA werkte binnen de Actiegroep Duits samen met de Duitse Ambassade in Den Haag, de Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK), het Goethe-Institut Niederlande en Nuffic. Aan de 7e Dag van de Duitse taal namen ruim 250 scholen deel. Ze ontvingen een Mach-mit!-pakket en organiseerden een eigen actie. De Actiegroep zelf was vertegenwoordigd bij de Duitslanddag in Utrecht – georganiseerd door de DNHK – en actief op het Deltion College Zwolle. Voor de dag ontwikkelde het DIA een digitale taalquiz die door 3.823 leerlingen is gemaakt. Voor het eerst is een lespakket voor het primair onderwijs ontwikkeld (in opdracht van Nuffic). Nieuw was ook de 'Verkiezing Docent Duits van het jaar'. Winnares was Kerstin Lorenz van het Montessori Lyceum Amsterdam.

De Hiphop-battle waarbij leerlingen een zelfgeschreven Duitse rap voordragen, vond in november in theater Perdu in Amsterdam plaats. Aan het project namen scholen uit heel Nederland deel: uiteindelijk traden 27 scholen-winnaars (klassen 3 en 4 VMBO en HAVO) op. Het thema in 2018 was 'Respekt'. Onder professionele begeleiding van de Duitse Rapschool NRW werden de scholieren op de finale voorbereid. Winnaar was CSG Beilen met de meiden-formatie 'Eklips'.

25 docenten Duits en Frans namen in mei deel aan de conferentie 'Burgerschap in de buurtalen'. De talendocenten stelden zich op de hoogte van de burgerschapsopdracht van scholen. Zij maakten kennis met de opties om hun taalvak te combineren met dit thema. De bijeenkomst was zo vormgegeven vanwege de ontwikkelingen in de onderwijs-curriculum-herziening. Aan de dag werkten SLO, KNAW en de Anne-Frank-Stichting mee. De keynote was van DIA-hoogleraar Maarten Doorman.

Om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van het (groeiende) lerarentekort voor het vak Duits heeft het instituut de DIA-Akademie opgezet. Het doel is om starters met elkaar in contact te brengen, hen nascholing aan te bieden en te motiveren om in het onderwijs werkzaam te blijven. In oktober vond het programma plaats voor een nieuwe lichting docenten Duits (eerste- en tweedegraads). Voor de werving van moedertaalsprekers Duits is samen met Nuffic in het najaar de website www.lehrerinholland.nl gelanceerd. In november was het DIA op het Drongo talenfestival vertegenwoordigd om te informeren over manieren om docent Duits te worden.

Om de lerarenopleidingen inhoudelijk te versterken biedt de Onderwijsafdeling in samenwerking met Duitslandweb colleges aan: 'Deutschland heute'. In 2018 bezochten verschillende gastsprekers en eigen medewerkers vijf lerarenopleidingen Duits voor colleges over Duitse actualiteiten. Daaraan namen 135 studenten deel.

De afdeling heeft in het najaar een pilot uitgevoerd met materiaal voor lerarenopleidingen wereldwijd dat door de DAAD is ontwikkeld: DHOCH3. Lerarenopleider Barbara Kempf werd aangesteld als medewerker docentopleiding om de concrete uitwerking, in overleg met lerarenopleiders Duits, te onderzoeken. In december vond een bijeenkomst plaats om de mogelijkheden van implementatie in lerarenopleidingen te bespreken. 

In december organiseerde het DIA een school-partnerschapsseminar - een samenwerkingsproject met Nuffic/Erasmus+, gesponsord door de Provincie Overijssel en de Nederlandse Taalunie - met 36 docenten uit Nederland en Duitsland.

In 2018 reageerde het DIA tijdens alle feedback-loops van curriculum.nu op de tussenproducten van het Ontwikkelteam Engels/MVT. De reacties gingen in op vakdidactische aspecten én de positie van het vak Duits. Die is volgens het DIA sterk onderbelicht. Tot slot is met de Actiegroep Duits een bijeenkomst georganiseerd voor vertegenwoordigers van curriculum.nu om proactief te informeren over het belang van goede kennis van het Duits.

De afdeling publiceert wekelijks het op scholen veel gebruikte 'Frühstücksei': een Duitstalige actualiteit met opdrachten als lesstarter. In 2018 is het aanbod voor de lagere onderwijsniveaus verruimd.

Duitslandweb, communicatie en publieksevenementen
Duitslandweb is de onafhankelijke, journalistieke redactie van het DIA en maakt onderdeel uit van de website www.duitslandinstituut.nl. De website verbindt de informatie over het instituut en de inhoud die de stichting biedt als kenniscentrum.

Lezers worden inhoudelijk en praktisch bediend op één portaal. Duitslandweb is de belangrijkste Nederlandstalige informatiebron op internet over de Duitse maatschappij en politiek. De achtergrondinformatie, opinies en analyses op de website maken het mogelijk dat Nederlanders zich snel kunnen verdiepen in Duitse kwesties. Daarnaast verzorgt de redactie dagelijks korte nieuwsberichten en houdt het veel geraadpleegde online Naslagwerk bij.

Na het verkiezingsjaar 2017 was ook 2018 voor Duitsland een politiek zeer bewogen jaar. De formatie duurde ongekend lang en de nieuwe regering van CDU/CSU en SPD kwam struikelend uit de startblokken. De SPD raakte intern in een crisis door de slechte verkiezingsuitslag en tussen CDU en CSU ontstond een heftige ruzie over het vluchtelingenbeleid. In de Alternative für Deutschland (AfD), nu vertegenwoordigd in de Bondsdag met meer dan negentig zetels, kreeg de meest rechtervleugel de overhand. In Chemnitz vielen rechts-extremisten migranten aan en demonstreerden AfD en anti-islambeweging Pegida zij aan zij. En in het najaar leidden de teleurstellende verkiezingen in Beieren en Hessen tot de aankondiging van Merkel dat zij terugtreedt als partijleider en na deze termijn ook geen kanselier meer zal zijn. Duitslandweb heeft al deze gebeurtenissen beschreven en geduid; in de vorm van dagelijkse kortere nieuwsberichten en langere achtergrondverhalen, factsheets, interviews en columns door externe auteurs.

In 2018 heeft Duitslandweb verder geëxperimenteerd met nieuwe mediavormen zoals de podcast, het studiogesprek en de videocolumn. Het DIA heeft een eigen compilatievideo gemaakt van de themadag rond sociale bewegingen. Vooraf aan deze themadag maakte Duitslandweb een online dossier, dat ook als inhoud van een mooi gedrukt programmaboek van de dag diende.

De samenwerking met het Pressenetzwerk für Jugendthemen heeft in 2018 tot een tegenbezoek aan Bonn en Keulen geleid; hieraan nam een groep studenten van de Bachelor Duitslandstudies deel en van het DIA waren hoofdredacteur Wiebke Pittlik en stagiaire Vera Konijn betrokken. De redactionele samenwerking met de Bachelor Duitslandstudies is voortgezet in 2018.

In 2018 werd op de website extra aandacht aan literatuur besteed, ook met videobijdragen van experts en bekende Nederlanders.

De afdeling Pers, Communicatie, Conferenties en Evenementen organiseert conferenties, speciale bijeenkomsten, reeksen en filmvoorstellingen die zich afwisselend richten op specifieke doelgroepen - zoals het academische netwerk van het DIA - of juist een breed publiek.

In april organiseerde de afdeling in samenwerking met de ING Group een besloten rondetafelgesprek met Peer Steinbrück, voormalig Duits minister van Financiën en senior adviser ING-DiBa. Naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek 'Das Elend der Sozialdemokratie' sprak hij in het Amsterdams Marionetten Theater over de redenen waarom de sociaal-democratische partijen in Europa aan terrein verliezen en wat nodig is om deze uit het slop te trekken. Onder de aanwezigen waren experts uit de politiek, het bedrijfsleven en het bankwezen.

Het DIA was verder betrokken bij het cultuur- en debatprogramma van Goethe-Institut Niederlande, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Genootschap Nederland Duitsland en Uitgeverij Vantilt in verband met het 'Marx-jaar'. Het programma kende bijdragen van Fachlektorin dr. Christina Morina, hoogleraar prof. dr. Maarten Doorman, prof. dr. Wolfgang Schieder en filmkunstenaar prof. Phil Collins. 

Eén van de hoogtepunten van 2018 was de themamiddag over 'Sociale bewegingen toen en nu' die op 1 november in de Melkweg plaatsvond. Sprekers waren onder anderen de prominente Duitse politicus dr. Robert Habeck, voorzitter van Bündnis 90/Die Grünen en Cesy Leonard van het spraakmakende Zentrum für politische Schönheit. Met lezingen, theater en debat blikte het DIA terug op de Novemberrevolutie van 1918 en de protestbeweging van 1968, maar keek ook naar ontwikkelingen in huidige sociale bewegingen in Nederland en Duitsland. De afdeling werkte voor dit evenement samen met de Stichting Autres Directions, die het I’m so angry! pop-up museum beschikbaar stelde, een reizende expositie over revolutie en protest. De bijeenkomst was uitverkocht (200 bezoekers) en mede mogelijk gemaakt door het Goethe-Institut Niederlande en het Genootschap Nederland Duitsland. Aan het programma werkten vrijwel alle collega’s van het instituut mee: als spreker, moderator, toneellezer, filmer of organisator.

In 2018 vonden verder twee edities van Duitsland in DIAloog plaats. Eerst nog in de vorm van het podiumgesprek 'Wat brengt Merkel IV?' met prof. dr. Ton Nijhuis en René Cuperus. In juli werd een nieuwe vorm van de DIAloog gerealiseerd. Directeur Nijhuis sprak met redacteur Verburg over de gevolgen van de crisis tussen de CDU en CSU voor Merkel en Duitslands positie in Europa. Het gesprek werd opgenomen en is via Youtube en de website te bekijken.

De filmreeks Deutsches Kino (in het Ketelhuis in Amsterdam en Filmhuis Lumen in Delft) toonde tien Duitse films die niet eerder in Nederland te zien waren. Deutsches Kino is een samenwerking met beide filmhuizen en het Goethe-Institut Niederlande. Het aantal bezoekers stijgt elk jaar. In 2018 lag dit op 710, in 2017 was dit 585. Vertoond werden onder meer 'Beuys' (Andres Veiel; Duitsland 2017) en 'In Zeiten des abnehmenden Lichts' (Matti Geschonneck; Duitsland 2017). Bij de vertoning in Amsterdam van 'Reise nach Jerusalem' (Duitsland 2016; Lucia Chiarla) waren de regisseuse en producent Giulio Baraldi aanwezig. Zij gingen in gesprek met filmwetenschapper dr. Judith Keilbach en het publiek. 

Duitslanddesk & Mobiliteitsstipendia
De Duitslanddesk is in 2013 opgezet op initiatief en met ondersteuning van de DAAD en het ministerie van OCW. Van Nederlandse zijde is gekozen om een gericht beleid te ontwikkelen voor het stimuleren van studenten- en onderzoekmobiliteit naar Duitsland. Met de Duitslanddesk en een stipendium-programma geeft het DIA invulling hieraan. Bij de Duitslanddesk is een bijzonder DAAD-Lektorat ingericht ter ondersteuning van dit programma. Sinds september 2017 is tevens een taal-assistent van de DAAD aangesteld, die ook les verzorgt aan de UvA.

De Duitslanddesk voert een continue voorlichtingscampagne over studeren en onderzoek doen in Duitsland. De website, sociale media, maar ook het persoonlijke contact zijn de pijlers van deze campagne. In 2018 is gewerkt aan een update van het promotiemateriaal: de brochure is geactualiseerd en een nieuwe huisstijl is doorgevoerd voor de posters en de banners voor evenementen.

In 2018 was de Duitslanddesk actief op evenementen om studenten & scholieren direct te kunnen informeren. De grootschalige 'nationale BuitenlandBeurs' in de Jaarbeurs Utrecht (6.800 bezoekers, 113 exposanten) was hiervan de belangrijkste. De deelname hieraan was mogelijk door extra steun van de DAAD. Daarnaast werden o.m. de NWS-Scholierendag (georganiseerd door Nederlandse Wereld-wijde Studenten) en buitenlanddagen bezocht van de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Amsterdamse Gymnasia en de Decanenkring Meerssen ('Studeren in de Euregio'). Ook nam de Desk deel aan studievoorlichtingsdagen in Sneek en Apeldoorn ('NXT LVL', voor scholieren in de regio). Ten slotte bezochten de 'studentenambassadeurs' (studenten die eerder ervaring hebben opgedaan in Duitsland) middelbare scholen verspreid door heel Nederland.

Net als afgelopen jaren heeft de Duitslanddesk in 2018 een voorbereidingsworkshop georganiseerd voor studenten met belangstelling in een studie in Duitsland. Daarnaast hebben negen studenten deelgenomen aan een intensieve taalcursus, ontwikkeld door de Desk i.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam, specifiek voor studenten die in Duitsland gaan studeren. Drie aanvragers van het DIA-Stipendium hebben deelgenomen aan een intensieve zomercursus van het Goethe-Institut. Ze ontvingen een financiële bijdrage van de Duitslanddesk.

Sinds februari 2018 heeft de Duitslanddesk in totaal 15 Sprachstammtische georganiseerd; een initiatief waarbij Duitsland-geïnteresseerden met elkaar in het Duits in gesprek gaan om hun taalvaardigheid te verbeteren en een netwerk op te bouwen.

De belangstelling voor het DIA-Stipendium blijft groot. 212 studenten en jonge onderzoekers deden in 2018 een aanvraag voor het DIA-Stipendium. (2017: 219). Zestig aanvragers ontvingen een stipendium en werden gesteund met een totaalbedrag van ruim 136 duizend euro. Van de stipendiaten is 27% HBO-student, 28% WO-Bachelorstudent en 45% Masterstudent (of onderzoeker). Van de deelnemers doet 40% een sociaalwetenschappelijke studie, 42% een geesteswetenschappelijke studie en 18% natuurwetenschappelijke of technische studie. De meeste stipendiaten kwamen uit Noord- en Zuid-Holland (beide 22%), gevolgd door Gelderland (18%) en Utrecht (12%). De populairste Duitse deelstaten waren Noordrijn-Westfalen (30%), Berlijn (27% ), Baden-Württemberg en Beieren (beide 12%). Behalve over het DIA-Stipendium heeft de Desk Nederlandse studenten en onderzoekers ook over de studiebeurzen van de DAAD geïnformeerd.